Borderline kişilik bozukluğu kişinin düşünce ve algılama biçiminde insanlara karşı olan duygularında ve ikili ilişkilerinde problemlere yol açan psikiyatrik rahatsızlıktır. Rahatsızlığı tanımlayan Borderline kelimesi ‘sınırda, belirsiz’ anlamını taşır. Bunun nedeni Borderline kişilik bozukluğunun ilk tanımlandığı dönemde; nevroz ve psikoz olarak adlandırılan iki psikiyatrik durum arasında sınır olarak kabul edilmesidir. APA’nın DSM kriterlerine göre Borderline Kişilik Bozukluğu (BKB) tanısı ile karakterize olan 9 kriterine göz atalım.
- Terk edilmekten kaçınmak için çılgınca çaba gösterme
- Gözünde aşırı büyütme ve yerin dibine sokma uçları arasında giden, tutarsız ve gergin kişiler arası ilişkiler
- Kimlik karmaşası
- Kendine kötülüğü dokunacak en az iki dürtüsellik (para harcama, cinsellik, madde kötüye kullanımı, güvensiz araç kullanma vb.)
- Yineleyici intihar davranışları, girişimleri ya da göz korkutmalar
- Duygulanımda tutarsızlık
- Süreğen bir boşluk hissi
- Uygunsuz bir yoğun öfke, öfke denetiminde güçlük
- Zorlanmayla ilişkili gelip geçici kuşkucu düşünmeler ya da ağır çözülme belirtileri
Bunlardan birkaçını detaylıca açıklayalım.
YÜCELTME VE YERİN DİBİNE SOKMA
Borderline Kişilik Bozukluğuna sahip olan bireyler olayları ve durumları keskin bir şekilde değerlendirirler. Bu kişilere göre bir olay ya çok iyidir ya çok kötüdür ortalama olamaz. Yani dünyayı siyah beyaz olarak algılarlar diyebiliriz. Bu kişilerin insanlar hakkındaki fikirleri de sebepsiz yere çabucak değişebilir. Bir gün çok samimi olduğu arkadaşının yalnızca bir hareketinden dolayı ona düşman kesilebilir. Bu nedenle de insanlarla ilişki kurmakla zorlanırlar ve kurduğu ilişkilerde istikrarsızlardır. Yalnızlığa tahammül edemezler o yüzden de sahte ilişkiler kurmaya eğilimlilerdir. Romantik ilişkilerinde de bu aynıdır. Bir gün partnerine bir arkadaşını melek gibi anlatırken aradan bir zaman sonra aynı arkadaşını şeytanmış gibi anlatabilir. Bu da partnerde kafa karışıklığı yaratır. Yine aldatmak gibi bir amacı olmamasına rağmen ilişki içerisinde başka kişilerle flörtleşmeyi tercih edebilir. Bunun sebebi partnerinin bir gün kendisini terk edebilecek olmasına karşın alternatif kişiler bulundurmaktır. Bu yüzden ilişkilerinde kaotik güvensizlik hâkimdir.
DUYGULANIMDA TUTARSIZLIK
Borderline sahibi bireyler aile, arkadaş ve sosyal ortamdaki kişilerle ilgili çabuk değişen uç duygulara sahiptirler. Bu uç duygular aşk, aşırı sevgi ya da nefret gibi duygular olabilir. Sınırda yaşama hali aslında onlara daha iyi gelir çünkü stabil, güvenli ilişkiler onlara can sıkıcı gelir. Bu yaşadıkları hızlı duygu değişimi karşısındaki insanlar için bir sorundur. Örneğin bir tartışma sırasında Borderline sahibi birey öfkelenir bağırır çağırır sonrasında o duygu ondan geçer fakat bu değişim normal insanlarda bu kadar hızlı bir şekilde gerçekleşmeyeceği için partneri bu konuda sıkıntı yaşar. Bazen size çok iyi davranır her şey çok iyi çok güzel giderken bazen ise değersizleştirme tutumuna girebilir. Sürekli sinirlilik hali duygularını regüle edebilmesinin önünde bir engeldir. Aynı zamanda karşısındakilerin duygularını çok iyi okurlar fakat duyguyu yorumlama kapasitesi çarpıktır.
TERKEDİLME KORKUSU
Borderline sahibi olan kişilerin terkedilmeye karşı hassasiyetleri vardır. Yalnız kalmaktan ve terkedilmekten korkarlar. Bu sebeple biriyle çok çabuk yakın ilişki kurabilirler. Hayatındaki insanlar gitmesin diye onları hiç olmadık fedakârlıklar yaparken bulabiliriz. Terkedilmeyi engellemek için kontrolcü olmayı tercih edebilirler. Terkedildiklerinde ise kendi düşüncesinin gerçek çıkması onları rahatlatabilir. Aslında kendi içindeki terkedilme korkusunu partnerinde görmesi kişiyi rahatlatır. Terkedildiklerinde ise partnerini değersizleştirme tutumuna gider. Suçlayıcılıkları yüksek olduğu için de terkedilmesinin sebebinin de partnerinin ona şans vermemesi olarak yorumlasa da yüksek bir ihtimalle defalarca ona şans verilmiştir.
KENDİNE ZARAR VERME
Borderline sahibi bireyler kendine zarar verme düşüncesi vardır. Yineleyici intihar davranışları, girişimleri ya da göz korkutmaları görülür. Bazen manipülatif intihar türleri de görülebilir. İntihar düşüncelerinin arasında suçlayıcı intihar da vardır. Yani ben intihar edeyim ve geride kalanlardan intikam alayım gibi bir düşünceye sahip olabilirler. Borderline sahibi bir bireyin manipülatif de olsa intihar düşüncesi ciddiye alınmalıdır. Bir an size kendimi öldürsem der ve sizde ciddiye almazsınız sonrasında kendine zarar vermeyi deneyebilir. Kendine zarar verme amacıyla rastgele cinsellik yaşarlar ve cinsel yolla bulaşan hastalıkları kapabilme riskini göze alırlar. Tıkanırcasına yemek yiyerek ya da hiç yemeyerek de kendine zarar verme davranışını gösterebilirler. Toksik ve takıntılı ilişkilerle kendine zarar vermeye çalışır genelde bu kişiler antisosyal ve narsisim sahibi bireylerle partner olur.
KİMLİK KARMAŞASI
Kimlik karmaşası vardır çünkü kendilerindeki olumlu ve olumsuz yanların da bir sentezi yapılamamıştır. Bu yüzden kim olduğu konusunda kararsızlık hâkimdir. Ergenlik dönemine özgü kim olduğuna dair arayış sınır kişilikte yoğun şekilde deneyimlenir. Bu yüzen benliği algılayışta zaman zaman tutarsızlıklar görülür.
BORDERLİNE KİŞİLİK BOZUKLUĞUNDA TEDAVİ
Borderline kişilik bozukluğu esas olarak psikoterapi kullanılarak tedavi edilir. Bazı vakalarda psikoterapinin yanı sıra ilaç kullanımı da mümkündür. Bireyin ya da çevresindekilerin risk altında olduğu durumlarda doktor bireyi hastaneye yatırmayı da önerebilir. Borderline kişilik bozukluğu tedavisi sürecinde etkili olan uzmanlar tarafından gözlemlenen çeşitli psikoterapi türleri arasından diyalektik davranış terapisi yanı kısacası DBT bireyin duygularını nasıl yöneteceğini, sıkıntıya nasıl tahammül edeceğini ve ilişkileri nasıl yürüteceğini geliştireceğini öğretmek için becerilere dayanan bir yaklaşım kullanır.
Şema odaklı terapi, bireysel veya grup halinde yapılabilir. Bireyin olumsuz yaşam kalıplarına yol açan, kendisin karşılayamadığı ihtiyaçlarını belirlemesine yardımcı olabilir. Gençlikte bireyin hayatta kalması için gerekli olan bu yaklaşım, bir yetişkin olarak hayatın birçok alanında incitici olabilir.
Zihinselleştirme temelli terapi, bireyin herhangi bir anda kendi düşüncelerini ve duygularını tanımlamasına ve durumla ilgili alternatif bir bakış açısı oluşturmasına yarımcı olan bir tür konuşma terapisidir. MBT tepki vermeden önce düşünmenin önemini vurgular.
Duygusal öngörülebilirlik ve problem çözme için sistem eğitimi ise bireyin aile üyelerini, bakıcılarını, arkadaşlarını veya hayatındaki önemli diğer bireyleri de doğrudan tedavi sürecine dâhil eden gruplar halinde çalışmayı içeren 20 haftalık bir tedavidir. Diğer psikoterapi türlerine ek olarak kullanılır. Aynı zamanda Psikodinamik olarak da adlandırılan aktarım odaklı psikoterapi bireyin duygularını ve kişilerarası ilişkilerde karşısına çıkan zorlukları anlamasına yardımcı olmayı amaçlamaktadır. Birey bu terapide elde ettiği içgörürleri dışarda devam eden durumlara uygulayabilir.
Deniz BAŞÇILAR
KAYNAKÇA
TPÖÇG Romantik İlişkilerde Borderliine Zoom Toplantısı
https://www.acibadem.com.tr/ilgi-alani/borderline-kisilik-bozuklugu/
PALME YAYINEVİ –PSİKOLOJİ