Dunning-Kruger etkisi, psikolojide belirli bir entelektüel veya sosyal alanla sınırlı bilgiye veya yetkinliğe sahip insanların nesnel kriterlere, akranlarının veya genel olarak diğer insanların performansına göre bu alandaki bilgi veya yeteneklerini büyük ölçüde abartmalarına neden olan bilişsel bir önyargıdır. Cornell Üniversitesi’nde çalışan Justin Kruger ve David Dunning adlı iki psikoloğun bulduğu bir etki olduğu için bu ismi almıştır. Ayrıca bu çalışma iki psikoloğa Nobel Ödülü kazandırmıştır. Psikologların buldukları bu etki bir görevde düşük yeterliliğe sahip olan kişilerin yeterliliklerini abarttığı bilişsel bir önyargı varsayımıdır. Bu etkinin kendine özgü belirtileri olup tedavisi mevcuttur. Ayrıca Dunning Kruger sendromu kısaca “cahil cesareti” olarak bilinmektedir. David Dunning ve Justin Kruger, bu etkiyi ilk defa tanımladıklarında makalelerinin başlığını bu durumu vurgulayacak şekilde seçmişlerdi: “Yetersizler ve Bunun Farkında Değiller”. Bunun nedeni, Dunning-Kruger etkisi belli bir görev veya uzmanlık alanı konusunda az miktarda kabiliyete, uzmanlığa veya deneyime sahip kişilerin o alandaki kabiliyet, uzmanlık veya deneyimlerini abartmaya olan eğilimleriyle ilgilidir çünkü bu kişiler kendi eksikliklerinin farkında değillerdir ve bu tür kişiler genellikle kendilerinin eksik olmadığını varsayarlar yani Dunning-Kruger etkisi genellikle onu tecrübe edenler tarafından fark edilemez.
1999 yılında David Dunning ve Justin Kruger tarafından isimlendirilen bu durum iki ana şekilde ortaya çıkabiliyor:
- Bir konuda daha sınırlı bilgisi veya becerisi olan bir kişi, kendini olduğundan daha yetenekli görebilir.
- Buna karşın, kıyasla daha becerikli bir kişi, kendi becerisini daha ‘ortalama’ olarak algılayabilir, herkes için böyleymiş gibi düşünebilir ve kendi ilerlemesini küçümseyebilir.
Sosyal psikologlar David Dunning ve Justin Kruger tarafından tanımlandığı gibi önyargı, düşük yeterlilikli insanlarda bir iç yanılsamadan ve yüksek yeterlilikli insanlarda dışsal bir yanlış algılamadan kaynaklanır. Yani yetersizin yanlış ölçümlemesi kendiyle ilgili bir hatadan kaynaklanırken yüksek derecede yeterli olanın yanlış ölçümlemesi başkalarıyla ilgili bir hatadan kaynaklanır. Hayalî üstünlüğün bilişsel önyargısı ile ilgilidir ve insanların yetersizlik eksikliğini fark edememesinden kaynaklanır. Üstbilişin öz farkındalığı olmadan, insanlar yeterlilik düzeylerini nesnel olarak değerlendiremezler.
Dunning-Kruger Etkisinin Nedenleri Nelerdir?
Sendromun başlıca etkisi güvendir. Bazı insanlar toplumdaki statülerini kaybetmemek ve yetersiz görünmemek için zeki veya yetenekli görünmeyi tercih etmektedir. İçerisinde bulunulan toplum ve kültürel yapı, insanların kendi kişilik özelliklerini saklamaları ile kendilerini farklı yansıtmalarına neden olmaktadır. Ayrıca kişinin yaşadığı dışlanmışlık hissi ve problem çözme üzerine yaşadığı başarısızlık da böyle davranmasına sebebiyet verebilmektedir.
Dunning-Kruger Etkisi Nasıl Ortaya Çıkar?
Bu durum genellikle bir konuda daha ‘kötü’ olan insanların aslında neyin kötü ve neyin iyi olduğuna dair de bilinç kazanamamış olmasından kaynaklanıyor. Konu hakkında eksik oldukları için kendi hatalarını ve eksiklerini kavrayacak durumda da henüz olmuyorlar, aksine kendilerine fazlaca güvendikleri için de dışarıya olduklarından daha bilgili bir izlenim verebiliyorlar. Buna karşın daha yetkin ve bilgili kişilerin kendisini ‘yetkin’ olarak görmesi daha zor oluyor. Çünkü konunun karmaşıklığının, uzmanlık için gerekenlerin daha farkında oluyorlar. Özellikle doğal olarak yetenekli olan bireyler, durumun herkes için böyle olmadığını görmekte daha fazla zorlanıyor. Bunun mütevazılık ile de büyük ölçüde ilişkisi var.
Dunning Kruger Sendromu Belirtileri Nelerdir?
Bu sendroma sahip olan bireylerde yaygın olarak görülen davranışsal ve psikolojik belirtiler bulunmaktadır. Dunning Kruger sendromunun belirtileri şu şekildedir;
- Aşırı özgüvenli olma
- Niteliksiz kişilerin bu şekilde olduklarının farkında olmaması
- Kendi yeteneklerini abartma yolunu arama
- Kimin gerçekten nitelikli olduğunu görememe
- Bilgi ve eğitimi küçük görme
- Yapılan işi göstere göstere gerçekleştirme
- İş yerinde tüm işleri yapmak isteme
- Her olayda tecrübeli olduğunu düşünme
- Sık sık yalan söyleme
- Söylediklerini inkâr etme
- Başarısız olduğunu inkâr etme
- Kendini çok üstün görme
- Algılamada yanılma
- Bireyci düşünme
- Riyakâr davranışlar
Dunning-Kruger Etkisine Karşı Ne Yapılabilir?
Eğer bu etkinin iki ucundan birini deneyimlediğinizi düşünüyorsanız:
- Kendinize karşı önyargılarınızdan sıyrılın, durumunuzu daha objektif değerlendirmeye çalışın,
- Özgüveninizi geliştirmek ve öz farkındalığınız için çalışmalar yapın,
- Aynı konuda başka insanların yetkinliğini veya becerilerini gözlemleyin,
- Güvendiğiniz birine fikrini sorun,
- Her zaman kendinizi geliştirmeye açık olun.
Dunning Kruger Sendromu Tedavi Edilmezse Ne Olur?
Toplumda sıkça karşılaşılan bir sendrom olduğu için bu duru birçok bireyde görülmekte ve tedavi edilmesi gerekmektedir. Bu sendromu yaşayan kişiler sıkça toplumdan dışlanmakta ve bu özgüvenleri sayesinde diğer bireyler tarafından soyutlanmaktadır. Kimseye inanmadıkları ve her bilgiyi küçük gördükleri için bu sendroma sahip olan bireyler çevreleri tarafından hoş karşılanmamaktadır. Ayrıca kişiler bu durumun farkında olmadıkları için kendileri de bu durumdan etkilenebilmektedir.
Zeynep Kalfa – Instagram: zynp_klf
KAYNAKÇA
Dunning, D. (2011). The Dunning–Kruger effect: On being ignorant of one’s own ignorance. In Advances in experimental social psychology (Vol. 44, pp. 247-296). Academic Press.
McIntosh, R. D., Fowler, E. A., Lyu, T., & Della Sala, S. (2019). Wise up: Clarifying the role of metacognition in the Dunning-Kruger effect. Journal of Experimental Psychology: General, 148(11), 1882.
Darwin, C. (2023). DUNNİNG KRUGER SENDROMU. Yönetim ve Organizasyon Sendromları, 75.
Howard, Jonathan (28 Kasım 2018). Cognitive Errors and Diagnostic Mistakes: A Case-Based Guide to Critical Thinking in Medicine (İngilizce). Springer (yayınevi). s. 362. ISBN 3319932241. Erişim tarihi: 24 Ocak 2021.