Deri Yolma Bozukluğu, bireylerin derisinde ciddi hasarlara sebep olan aşırı ve yineleyici şekilde deriyi yolma davranışı ile karakterize edilmektedir. Bu bozukluğun temelinde, herhangi bir dermatolojik sorun bulunmamakta olup, bireyin yolma davranışı psikojeniktir, yani fizyolojik değil psikolojik kökenlidir. Deri Yolma Bozukluğu, ilk olarak DSM-5’te (2013) ayrı bir bozukluk olarak sınıflandırılmıştır. Daha öncesinde ise, Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) veya dürtü kontrol bozukluğu belirtisi olarak düşünülmüştür. DSM-5 (2013) tanı ölçütleri ise; deride hasara sebebiyet veren tekrarlayıcı deri yolma davranışı, davranışı azaltmaya yönelik tekrarlayıcı girişimler, işlevsellikte bozulma, davranışın herhangi bir fizyolojik sorunun sonucu olarak ortaya çıkmaması ve başka bir bozukluk ile açıklanamıyor olmasıdır. Literatürde, Deri Yolma Bozukluğu için 3 alt tür önerilmiştir.
-
- Kompulsif Tür: Bu türdeki birey, yaptığı davranışın zararlı olduğunun farkındadır. Deri yolma davranışına kaygı ve korkularından kurtulmak amacıyla ya da bir obsesyon karşılığında başvurur.
- Dürtüsel Tür: Bu türdeki birey için deri yolma davranışı gerginlik azaltıcı ve zevk vericidir. Davranışın zararlı olduğuna yönelik içgörü azdır.
- Karma Tür: Deri yolma davranışının hem kompulsif hem de dürtüsel özellikleri bir arada gösterdiği türdür.
Epidemiyoloji, Etiyoloji ve Komorbidite
ABD’de yapılan araştırmalarda, Deri Yolma Bozukluğunun hayat boyu yaygınlığı %1.4 ile %5.4 arasında bulunmuştur. Türkiye’de ise, hayat boyu yaygınlık %2.04 olarak kaydedilmiştir. Cinsiyete yönelik farkı araştıran çalışmalar farklı sonuçlara ulaştırmıştır; ancak Deri Yolma Bozukluğu tedavisi için başvuran bireylerin çoğunluğunu kadınlar oluşturmaktadır. Deri Yolma Bozukluğu herhangi bir yaşta başlayabilmekte, ancak en sık ergenlik döneminde başladığı bilinmektedir. Erken başlangıcı olan bireylerde ise tedaviye başvurma süreci daha uzun olarak kaydedilmiştir. Tedaviye başvurmama sebepleri ise davranışa yönelik utanç duygusu ve tedaviye yönelik olumsuz inançlar olarak bulunmuştur. Ailede psikojenik deri yolma davranışı, depresyon, madde kullanımı ve başka psikolojik bozuklukların olması, diğer aile bireylerini de daha yatkın hale getirmektedir. OKB tanısı almış bireylerin aile üyelerinde Deri Yolma Bozukluğunun daha sık görüldüğü bulunmuştur. Deri Yolma Bozukluğu gibi dürtüsel ve kontrol edilemeyen bozukluklarda, psikolojik, genetik ve nörobiyolojik etmenlerin rol oynadığı düşünülmektedir. Deri Yolma Bozukluğu tanısı almış bireylerde komorbidite oranı yüksektir. Bireylerin yarısından çoğunda anksiyete ve duygu durum bozuklukları, Deri Yolma Bozukluğu tanısına eşlik etmektedir. Türkiye’de yapılmış bir araştırmada, Deri Yolma Bozukluğuna en sık eşlik eden tanının major depresif bozukluk tanısı olduğu bulunmuştur. Yeme bozuklukları, madde kullanımı ve dürtü kontrol bozukluğunun ise, klinik olmayan örnekleme oranla Deri Yolma Bozukluğu tanısı almış bireylerde hayat boyunca görülme oranı daha yüksek bulunmuştur. OKB komorbiditesinin yanında, tanı almış bireylerde Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu tanısı görülme oranı da daha yüksektir.
Deri Yolma Bozukluğu Tanısı Almış Vaka Örneği
26 yaşındaki kadın danışan, 12 yaşından beri psikojenik deri yolma davranışını sergilemektedir. Ergenlik döneminde kısa süreli depresif ataklar yaşamış olsa da, daha önce herhangi bir psikolojik bozukluk tanısı almamıştır. Yüzü, kolları ve göğsündeki deriyi parmakları ve tırnaklarıyla yolan ve koparan danışan, ailesinde de psikolojik bozukluk öyküsü olduğunu aktarmıştır. Danışanın annesinde trikotillomani (Saç Yolma Bozukluğu) davranışları, kız kardeşinde ise psikojenik deri yolma davranışı vardır. Danışan, daha önce deri yolma davranışının önüne geçmeye çalışmış ancak başarılı olamamıştır. Danışanın kendi kendine davranışını durdurmak amacıyla denediği ve başarısız olduğu teknikleri ise, gevşeme egzersizleri yapmak, eldiven giymek ve takma tırnak takmaktır. Danışan ilk olarak yüzündeki akne ve akne benzeri çıkıntıları aynaya bakarak yolmaya başladığını bildirmiştir. Danışanın yüzünün mükemmel olmadığı hakkındaki düşüncesi, deri yolma davranışını tetiklemiştir. Aynaya bakarak uzun süreler boyunca derisini yolduğunu aktaran danışan, ayna karşısında sürenin nasıl geçtiğinin farkında olmadığını ifade etmiştir. Danışan ayrıca kendisini kaygılı, utangaç ve çirkin olarak tanımlamıştır.
Terapi seanslarının öncesinde Skin Picking Scale – Revised (Deri Yolma Ölçeği -Revizyon) kullanılmıştır. Deri yolma davranışının şiddeti, ön testte 17 olarak kaydedilmiştir. Danışan ile 10 hafta boyunca 1’er saatlik seanslar yapılmıştır. Seansta, Acceptance – Enhanced Behavior Therapy (Kabulle Geliştirilmiş Davranış Terapisi) uygulanmıştır. Danışan seanslarda, deri yolma dürtüsünü kontrol etmeyi öğrenmiş ve deri yolmak yerine yapabileceği yeni aktiviteler keşfetmiştir. Ayna karşısında geçireceği zaman için süre tutmaya, diğer zamanlarda ise aynanın üstünü kapatmaya, toplum içinde deri yolmayı yapmadığını ifade ettiği için ayna karşısında hazırlanırken kapısını açık tutmaya ve mutfakta ayna olmadığı için makyajını burada temizlemeye başlamıştır. Terapide alışkanlığı tersine çevirme eğitimi verilmiştir, bu sayede danışanın aklına deri yolma davranışı geldiğinde bu davranış yerine koyabileceği başka bir davranışı öğrenmiştir. Ayrıca, seanslarda Kabul ve Kararlılık Terapisi tekniklerinden de faydalanılmıştır. Bu tekniklerle, danışanın deri yolma dürtüsü kontrol altına alınmıştır. Danışan kendi bedeni ve özellikle de yüzü ile çok fazla ilgilendiğini fark etmiş ve bilinçli farkındalık teknikleri sayesinde davranışı ile daha iyi başa çıkmaya başlamıştır. Danışanın deri yolma şiddeti son test ölçümü ise 9 olarak kaydedilmiştir.
Yazan: Eda Mat
Kaynak: Aydın Çetinay, P. ve Gülseren, L. (2014). Deri yolma bozukluğu. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 6(4), 401-428. https://doi.org/10.5455/cap.20140425062934
Capriotti, M. R., Ely, L. J., Snorrason, I., ve Woods, D. W. (2015). Acceptance-enhanced behavior therapy for excoriation (skin-picking) disorder in adults: A clinical case series [Yetişkinlerde deri yolma bozukluğu için kabulle geliştirilmiş davranış terapisi: Bir klinik vaka serisi]. Cognitive and Behavioral Practice, 22(2), 230-239. https://doi.org/10.1016/j.cbpra.2014.01.008
Çağlar Tanrıverdi, N. (2018). Deri yolma bozukluğu olan hastaların işlevsel manyetik rezonans görüntüleme bulgularının incelenmesi (Tıpta uzmanlık tezi). http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/60942.pdf