Herhangi bir yakın ilişkinizde, zaman zaman baskı altında olduğunuzu, kendinizi ya da inandığınız değerlerinizi sorguladığınız, hatta zaman zaman kontrolün sizde değil de karşı tarafta olduğunu hissettiğiniz oldu mu hiç? Eğer daha önce bu düşünceye kapıldıysanız ve üzerinde durma gereğinde bulunmadıysanız, şimdi tam sırası! Çünkü bu sandığınızdan çok daha büyük bir problem olabilir. Diğer bir deyişle manipülasyon altında olabilirsiniz!
Manipülasyon kelimesi sık sık karşımıza çıkan, eminim ki herkesin az da olsa tanıdık olduğu bir kelimedir.
Peki tam olarak nedir bu manipülasyon denilen şey?
Manipülasyon kelimesi kısaca ‘yönlendirme, harekete geçirme’ olarak tanımlanabilir. Fakat göründüğü kadar basit bir kavram değil. Manipüle etmek, insanları kendi bilgileri ve hatta istekleri dışında, kendi arzuları ve amaçları doğrultusunda hareket ettirmek demektir. İnsanların duygusal ve mental durumlarının izinleri dışında kullanıldığı oldukça sağlıksız bir psikolojik stratejidir. Başta kulağa biraz resmi gelebilir fakat iş ortamında karşımıza çıktığı gibi yakın ilişkilerimizde de (romantik ilişkiler gibi) çok sık karşımıza çıkıyor.
Manipüle edildiğimizi nasıl anlarız?
Manipülasyon altında olduğunuzu anlamak her zaman kolay değildir. Fakat imkansız da değildir. Birazdan okuyacağınız belli işaretler doğrultusunda siz de şüphe ettiğiniz ilişkinizde manipüle edilip edilmediğinizi kolayca anlayabilirsiniz.
Manipülatif insanlar sürekli üzerinizde kontrol sahibi olmak isterler. Sizi yönetmek isterler. Düşüncelerinizi, inançlarınızı, davranışlarınızı… Böylelikle ilişki de dengesiz bir güç dağılımı ortaya çıkar. Onların istedikleri de budur: Üzerinizde güç sahibi olmak. Zaman içerisinde de sahip oldukları güç ve kontrolü kendi amaçları için kullanırlar. Evet, herkes kendi istekleri için insanları etkiliyor olabilir. Fakat buradaki en önemli ayrım, manipülatif insanların kendi arzuları doğrultusunda sizin duygularınızı kullanıyor olmasıdır.
Duygularınızla oynar ve onları kullanırlar. En çok kullandıkları yöntemler şunlardır: size kendinizi suçlu hissettirirler, şikayet ederler, yalan söylerler, karşılaştırma yaparlar,yargılarlar, inkar ederler…
Bütün bunları yapabilmek ve kontrol sahibi olabilmek adına önce zayıf yönlerinizi bilmeleri gerekir. Bunun için de önce aranızda bir yakınlık olmalıdır.
Bu insanlar size kendinizi özel hissettirir. Onun için ne kadar önemli olduğunuzdan bahsedip, kendileri ile ilgili özel paylaşımlarda bulunurlar. Fakat aslında bu paylaşımlar stratejik olarak yapılır. Yani doğruyu yansıtmaz ya da aslında önemli görmedikleri bilgilerdir. Böylelikle güveninizi kazanıp zayıf yönlerinizi öğrenirler ve daha sonra edindikleri bilgileri size karşı kullanabilirler. Bunlarla ilgili belli belirsiz yorumlarda bulunarak sizi korunmasız hale getirirler. Hatta zaman zaman kaba ve acımasız kelimeler kullanıp sadece şaka yaptıklarını söyleyerek aklınıza küçük de olsa kendinizle ilgili bir şüphe düşürürler. Aynı zamanda yargılayıcıdırlar. Ve bunu herhangi bir sarkazmın altına saklanmadan yaparlar. Sizi kritize ederek kendinize verdiğiniz değerin düşmesine neden olurlar. Ama siz bunun için onları sorgulamazsınız. Çünkü genelde bunu sizin için yaptıklarına inanırsınız.
Size karşı üstünlük kurmaya çalışırlar. Çalışmak kelimesi burada biraz fazla olabilir. Çünkü bunun için çok da çaba sarf ettikleri söylenemez. Size sıklıkla kendinizi kötü hissettirirler. Asla kendi davranışları için sorumluluk almazlar. Her zaman sizi suçlayacak bir şey bulabilirler. Yaptıkları hatalı davranışlar için ise mutlaka bir sebepleri vardır. Örneğin; ‘’ Evet yaptım. Ama yalnızca seni çok sevdiğim için yaptım.’’ Genellikle bu sebepler size kendinizi suçlu hissettirecek şeylerdir. Böylelikle onu suçlamak yerine kendinizi suçlamaya başlarsınız. Bu durum hem sizin üzerinizde güç elde etmesini hem de sizden üstün olduğunu hissetmesini sağlar. Hatta bu insanlar çoğunlukla kendi istedikleri yerlerde görüşmekte ısrarcıdırlar. Böylelikle kendilerini daha rahat ve üstün hissettikleri bir konum seçip avantaj sağlamaya çalışırlar.
Sıklıkla yalan söylerler. Yalan özellikle manipülatif insanların en belirgin özelliklerindendir. Küçük yalanlar söyleyerek başlarlar. Böylelikle asıl büyük yanılgıyı görmenizi engellerler. Alternatif gerçekler yaratmada çok iyilerdir. Size gerçeği sorgulatırlar (gaslighting). Bu yöntemi o kadar iyi kullanırlar ki, size emin olduğunuz olayları bile sorgulatıp, kendi gerçeklerine inanmanızı sağlarlar. Yaptıkları şeyleri inkar ederler. Siz kendi gerçeğinizi sorgulamaya başlayınca ise olmayan şeyleri olmuş gibi anlatıp, olanları ise sizin uydurduğunuza inandırırlar.Gerçekleri çarpıtırlar. Size kendinizi suçlu hissettirirler, yanlış bir şeyler yaptığınıza inanırsınız. Ama aslında mesele bu değildir. Dikkati oraya çekerler ve genellikle farkına bile varmadan sadece kabul edersiniz. Örneğin; eğer manipülatif partneriniz sizi aldattıysa, sizi sadakatsiz olmakla suçlayacaktır. Ya da eğer sürekli planlarınızı iptal ediyorsa, sizi ona yeteri kadar özgürlük vermediğiniz için suçlayacaktır. Daha da kötüsü, muhtemelen siz bütün bunlara inanacak ve kendinizi suçlamaya başlayacaksınız. Bunu üstü kapalı suçlamalarda bulunarak yaparlar. Böylelikle algılarınızla oynayıp savunmalarındaki boşlukları görmenizi engellerler. Zaman zaman mesajlarınıza, aramalarınıza ya da herhangi iletişim girişimlerinize cevap vermezler. Bunun nedeni size kendinizi sorumlu hissettirip, ‘’acaba yanlış bir şey mi yaptım?’’ diye düşündürmektir. Bu sefer de aslında sessizliklerini kullanarak kontrolü ele geçirmiş olurlar.
Genellikle çok zekidirler. Hayat onlar için adeta bir akıl oyunu gibidir. Çoğunlukla karşılarındakinin tepkilerinin tam tersi şeklinde davranırlar. Bu yöntemi özellikle duygusal durumlarda kullanırlar. Böylelikle siz tepki gösterdiğinizde, sizi fazla hassas olmakla suçlarlar. Tartışma esnasında sizi zor durumda bırakacak dramatik ifadelerde bulunurak duygularınızı size karşı kullanırlar ve ültimatom vererek sizi zor seçimler yapmaya zorlayabilirler. Örneğin; ‘’Eğer beni seviyor olsaydın…’’ ya da ‘’ Eğer şunu yaparsan…’’ gibi.
Bütün bunların zalimce (kabul edelim ki çok da zekice!) geldiğini ama asla bu manipülasyonlara inanmayacağınızı çünkü her şeyin çok belirgin olduğunu düşünüyor olabilirsiniz. Fakat bilmediğiniz bir şey var.
Bu tür insanlar aynı zamanda çok masum ve iyi kalpli görünebilirler. Hatta mağduru oynayabilirler. Manipülatif insanlar genelleme ve abartmaya bayılırlar. İkna etme kabiliyetleri sayesinde olayları abartarak sizi kendilerinin mağdur olduğuna inandırırlar. Hatta bazı durumlarda gösterdikleri kibarlık ve yaptıkları iyilikler onların manipülasyonlarından biri olabilir. Kendilerini size sürekli iyilik yapıyormuş gibi göstererek yanlış bir algı yaratırlar. (Size kendinizi özel hissettirdiklerini zaten söylemiştik.) Böylelikle muhtaciyetiniz artar ve siz de onların iyiliklerine(!) karşılık vermek istersiniz – her iyi insan gibi.
Dr. Sharie Stines Time Dergisi’ne yaptığı açıklamada bu türü ‘Bay İyi Adam’ olarak adlandırıyor. Dışarıdan baktığınızda o kadar iyilerdir ki hiç bir kötü yanları yoktur. Ama aslında yaptıkları her iyiliğin altında beklenti vardır. O beklenti ise iyiliklerinin karşılığını vermenizdir. Tabiki siz bu beklentiyi karşılamadığınızda ise sizi vefasız olmakla suçlayarak vicdanınızla oynarlar. Böylelikle mağdur olan yine onlar olur.
Manipülatif ilişkiler basit ve zararsız başlasa da önüne geçilmediği durumlarda tehlikeli boyutlara ulaşabilir. Bu gibi durumlarda en önemli şey bu manipülasyonun farkına varmaktır. Bazı insanlar bu durumu fark etmekte ya da kabul etmekte zorluk çekebilir, bütün bunların normal olduğuna, her ilişkide yaşanan şeyler olduğuna inanır. Bu noktada üçüncü kişinin bunu fark edip onu bu durumdan çıkarması gerekebilir. Eğer siz de manipülatif bir ilişkinin içerisinde olduğunuzu düşünüyorsanız, ve bu kişi hayatınızda o kadar da önemli bir role sahip değilse, yapmanız gereken çok basit: Kaçmak! Mental ve duygusal sağlığınız açısından olabildiğince hızlı bir şekilde hayatınızdan hemen çıkarmanızı tavsiye ederiz. Lakin bu her zaman göründüğü kadar kolay olmayabiliyor. Bazen bu kişiler hayatınızdan çıkaramayacağınız konumlarda karşınıza çıkabilir. Böyle durumlarda eğer zararın küçük olmadığını ve ilişkinin kötüye kullanıma gittiğini düşünüyorsanız, bir psikoterapist ile görüşmeniz en iyisi olacaktır. Bunun dışında yapmanız gereken önemli noktalardan biri onlarla olabildiğince münakaşadan kaçınmanız. Onları alt etmeye çalışmayın. Yanlış olduğunuzu düşündüğünüz noktalar için özür dileyin, diğer suçlamalarla ilgili ise herhangi bir yorumda bulunmayın. Yapmanız gereken en önemli şey ise kesin ve açık sınırlar koymanız ve bu sınırları aşmamaya, bu konularda olabildiğince taviz vermemeye dikkat etmenizdir. ‘’ Gözlemleyin, özümsemeyin.’’ (Observe, not absorb.) diyor Stines.
Manipülatif bir ilişkiden öylece kurtulabilmek kolay değildir elbette. Ama siz zaten en önemli adımı attınız. Farkına varmak! Bundan sonra ihtiyacınız olan şeyler biraz zaman, biraz efor ve biraz da özsaygı. Unutmayın, manipülatif insanlar güçlü kişilikleri seçer, zayıf kişilikleri kontrol altına almak onlara güçlü hissettirmez. Ve yine unutmayın ki hayatınızdaki en değerli kişi sizsiniz ve bir tek ona ihtiyacınız var.
Yazan: Büşra Güçlü
Kaynak: