Uyku, her insanın doğal bir dinlenme ihtiyacıdır. Uyurken vücut dinlenir ve uyandığımızda kendimizi daha canlı, dinç hissederiz ve uykuya belli bir süreliğine ihtiyaç duymayız. Bazıları bizimle aynı döngüye sahip değil, muhtemelen ‘uykucular’ diye düşünüyorsunuz fakat bugün bahsedeceğim ‘uykuculuk’ tan fazlası: Narkolepsi.

Mutlaka Winnie the Pooh izlemişsinizdir, peki İyor’u hatırladınız mı? Evet, kendisi biraz (!) uykucu ve tembeldi. İyor, bizim gördüğümüz kadarıyla zamansız uyku ataklarına karşı koyamıyor ve hemen uyuyordu. Yoksa bizim sevimli karakterimiz narkolepsi hastası mıydı? 

Peki nedir bu Narkolepsi?

Narkolepsi, gündüzleri aşırı uyku yönelimi ile tanımlanan nöropsikiyatrik bir hastalıktır ve toplumda nadir olarak görülür. Düşünüldüğünün aksine çok uyumak ya da sık sık şekerleme yapmak gibi basit bir problem değildir. Kişi, hastalık nedeniyle sosyal yaşamdan kopar ve günlük rutinlerini bile yerine getiremeyecek bir hale gelir.

Sebepleri nelerdir?

Narkolepsi, genetik ve çevresel faktörlerin etkisiyle oluşabilir. Genetik sebeplerin bulunması için araştırmalar devam etse de hastalığın özellikle altıncı kromozoma ait bir mutasyondan kaynaklandığı düşünülüyor. 

Bu kromozom, hipokretinleri yöneten nöronlara etki ediyor. Hipokretinler ise uyku ve uyanıklığı kontrol eden peptitler olarak tanımlanıyor. Bu peptitlerin hem uyanıklık sırasında hem de REM uykusunda aktif oldukları gözlemlenmiştir. Kromozomda meydana gelen mutasyon sebebiyle hipokretin eksikliği ortaya çıkıyor ve bu monoaminerjik sistemlerde (uyku ve uyanıklığı düzenleyen) düzensizliğe sebep oluyor. Sonuç olarak REM uykusu bozukluğu ve aşırı gündüz uykusu ile karakterize edilen narkolepsi ile karşılaşıyoruz.

Belirtileri nelerdir?

• Gündüzleri aşırı uyku hali: Gündüzleri sık sık uyumak karşı konulamazdır. Kişi gün içinde 20-30 dakikalık zaman diliminde sık sık uyuyabilir. Bu uyku hali beklenmeyen zamanlarda da meydana gelebilir örneğin araba kullanırken ya da iş yerinde iken.

• Katapleksi : Kızgınlık ve gülme gibi ani duygular sonrasında gözlemlenen kas tonusundaki azalma halidir. Bu durum uyku ataklarından bağımsız olarak oluşur ve genellikle 1 dakika gibi kısa bir sürede etkisini yitirir.
• Uyku Paralizisi : Halk arasında ‘karabasan’ olarak da bilinir. Uykuya dalarken ya da uyku esnasında ortaya çıkabilir. Bu durumda iken kişi hareket edemez ve tamamen uyanıktır.
• Halüsinasyonlar : Kişi uykuya dalarken ya da uyanırken varsanılar görebilir ve bu durum hastalığın herhangi bir aşamasında ortaya çıkabilir. Halüsinasyonlar işitsel veya görsel olabilir. Genellikle illüzyona benzer özellikler gösterir.
• Gece uykularının sık sık bölünmesi : Gece uykusu sık ve kısa süreli uyanıklıklar halinde bölünebilir.

Tedavisi var mıdır?

Narkolepsi için tedavi genellikle hastada çıkan sorunlu davranışı düzeltmeye yöneliktir. Davranışçı yaklaşımlarla tedavi veya farmakolojik tedavi uygulanabilir.

Davranışçı terapilerde; uyku hijyenine önem verilerek uyku/uyanıklık programı yapılabilir, tehlikeli olabilecek uyku ataklarına karşı planlamalar yapılabilir (örneğin araba kullanmadan önce bir süre uyumak). Farmakolojik yaklaşımda ise amfetamin türevlerine benzeyen ilaçlarla uyku atakları önlenmeye çalışılır fakat bu ilaçlar belli riskleri de yanında getirebilmektedir. Katapleksi ve diğer belirtiler içinse az miktarlarda antidepresan kullanılmaktadır.

Bu tedavilerin yanı sıra kişinin ailesi ve iş yerindeki yakınları da bilgilendirilmelidir. 

Yazan: Ayşegül Bilgili

Kaynak:

http://www.cappsy.org/archives/vol6/no3/cap_06_03_06.pdf

https://www.oguzerdinc.com/tr/article/desc/12761/narkolepsi-nedir-tani-ve-tedavisi-nasildir.html

http://jtsm.org/archives/archive-detail/article-preview/gncel-bilgiler-nda-narkolepsi/10244

https://www.e-psikiyatri.com/narkolepsi-nedir

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3449314/

https://www.mynarcolepsyteam.com/resources/narcolepsy-management-at-work