Sosyal Kaygı
DSM-V’e göre sosyal kaygı, bireyin başkalarının gözünde utanç veya gülünç durumda olacağı korkusudur. Bu korku, yabancıların olduğu ortamlarda, yabancılarla tanışırken, sosyalleşme veya sosyal bir performans gerektiren ortamlarda ortaya çıkar (APA, 2013). Sosyal kaygıdan mustarip bireyler, yaşadıkları korkunun dışarıdan fark edileceğinden ve insanların bununla dalga geçeceğinden de kaygı duyarlar (Karacan ve ark., 1996). Bu nedenle, sosyal kaygı düzeyi yüksek olan bireyler, diğer insanlarla iletişim ve etkileşim kurmaktan kaçınabilirler. Sosyal ortamlarda daha az konuşurlar. Genellikle dışadönük değillerdir. Ayrıca kendilerini kolay ifade edemeyebilirler (Öztürk, 2014).
Ergenlerde Sosyal Kaygı
Sosyal yaşamda başkalarıyla sık sık iletişim halinde olan ergenler, yaşlarının getirdiği bazı özelliklere sahiptir. Örneğin, ergenlik döneminde, eleştirilmekten, alay edilmekten, gülünç duruma düşmekten veya yanlış yapmaktan aşırı derecede korkma davranışı görülebilir. Ergenlik döneminde yaşanabilecek bu sorunlar, ergenleri sosyal kaygıya daha yatkın hale getirebilmektedir (Tassin ve ark., 2014). Başkaları tarafından değerlendirilme kaygısı yaşayan ergenlerde, sosyal kaygı belirtileri sıklıkla kaydedilmektedir (Hamarta, 2009). Ayrıca cinsiyete bakılmaksızın ergenlerde görülen sorunlar arasında sosyal kaygının en yüksek olduğu bulunmuştur (Tassin ve ark. 2014).
Ergenlerde Sosyal Kaygı ve Erken Dönem Uyumsuz Şemalar Arasındaki İlişki
Erken dönem uyumsuz şemalar, çocukluk döneminde ortaya çıkan ve bireylerin gelecek yaşamlarını olumsuz yönde etkileyebilecek temalardır. Young (1990), özellikle duygu durum ve kaygı bozukluklarının nedenlerinin çocuklukta oluşan olumsuz şemalara dayandığını belirtmiştir. Şemaların en önemli işlevi, bireyin kendini nasıl gördüğünü ve algıladığını etkilemesidir. Yani şemalar bireyin hem kendi içsel ilişkilerinde hem de kişilerarası ilişkilerde önemli bir yere sahiptir (Young, 1990). Şemalar oluşturulduktan sonra bireyler bunun farkında olmayabilirler. Bu şemalar oldukça kalıcı ve değişime karşı dirençlidir. Delattre ve ark. (2004), kaygı bozukluğu olan bireylerin sağlıklı bireylere göre daha fazla erken dönem uyumsuz şemaları olduğunu belirtmiştir. Pinto-Gouveia ve ark. (2016) sosyal kaygı bozukluğu ile başka bir kaygı bozukluğu tipine sahip bireylerin erken dönem uyumsuz şemalarını karşılaştırmıştır. Kusur/utanç temasına ilişkin uyumsuz şemaların sosyal kaygı bozukluğu olan bireylerde daha yaygın olduğu bulunmuştur (Pinto-Gouveia ve ark. 2016). Calvete ve ark. (2013) erken dönem uyumsuz şemalar, olumsuz otomatik düşünceler ve sosyal kaygı arasında pozitif bir ilişki olduğunu belirtmiştir. Eldoğan’ın (2015) çalışmasında ise, ayrılık, bozulmuş özerklik ve bozulmuş sınırlar şema alanları ile sosyal kaygı bozukluğu arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki olduğu bildirilmiştir.
Literatürdeki birbirine paralel olan çalışmaların sonuçların da görülebileceği üzere, sosyal kaygıya oldukça yatkın olunan ergenlik döneminde, bireylerin erken dönem uyumsuz şemalarının yoğunluğu ve bu şemaların temaları önemli bir yere sahiptir.
Psk. Eda Mat
Kaynak: American Psychiatric Association [APA]. (2013). The diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.).
Calvete, E., Orue, I., & Hankin, B. L. (2013). Early maladaptive schemas and social anxiety in adolescents: The mediating role of anxious automatic thoughts. Journal of Anxiety Disorders, 27(3), 278-288.
Delattre, V., Servant, D., Rusinek, S., Lorette, C., Parquet, P. J., Goudemand, M., & Hautekeete, M. (2004). The early maladaptive schemas: A study in adult patients with anxiety disorders. L’encephale, 30(3), 255-258
Eldoğan, D., (2012). Üniversite öğrencilerindeki erken dönem uyumsuz şemalar ve 21 sosyal fobi belirtileri ilişkisinde duygu düzenleme güçlüğünün aracı rolünün incelenmesi (Yüksek lisans tezi)
Hamarta, E. (2009). Ergenlerin sosyal kaygılarının kişilerarası problem çözme ve mükemmeliyetçilik açısından incelenmesi. İlköğretim Online, 8(3), 729-740.
Karacan, E., Şenol, S, & Şener, Ş. (1996). Çocukluk ve ergenlik çağında sosyal fobi. Psikiyatri, Psikoloji, Psikofarmakoloji (3P) Dergisi, 4, 28-34.
Öztürk, A. (2014). Sosyal kaygıyı açıklayan yaklaşımlar. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 13(48), 15-26.
Pinto-Gouveia, J., Castilho, P., Galhardo, A., & Cunha, M. (2006). Early maladaptive schemas and social phobia. Cognitive Therapy and Research, 30(5), 571-584.
Tassin, C., Reynaert, C., Jacques, D., & Zdanowicz, N. (2014). Anxiety disorders in adolescence. Psychiatria Danubina, 26(1), 27-30.
Young, J. E. (1990). Cognitive therapy for personality disorders: A schema-focused approach. Professional Resource Exchange.