Ahlak Doğuştan Mı Gelir?
Dissosiyatif Bozukluklar
6 Aralık 2022
Adil Bir Dünyaya İnanmak Tehlikeli Midir?
6 Aralık 2022
Ahlak Doğuştan Mı Gelir?
8 Aylık Bebekler Haksızlık Edenleri Fark Eder ve Onları Cezalandırmaya Çalışır
İnsanlar istedikleri zaman vahşi bir tür olabilirken aynı zamanda son derece gelişmiş doğru-yanlış, iyi-kötü ve suç-ceza algılarıyla fazlasıyla ahlaki olabilir. Bunu, üçüncü tarafın cezalandırması (third-party punishment) davranışımızdan daha iyi gösteren çok az şey vardır. Üçüncü tarafın cezalandırması, bize kişisel zarar vermeyen kötü niyetli kişileri cezalandırmak anlamına gelir. Tüm ceza ve medeni hukuk sistemi, kendisine değil başka birine haksızlık eden suçluları cezalandıran hakimler ve jüriler etrafında inşa edilmiştir.
Üçüncü taraf cezalandırma içgüdüsü hayatın erken dönemlerinde ortaya çıkmaktadır. Örneğin, bir kuralı çiğneyen veya bir başkasının oyuncağını alan sınıf arkadaşını öğretmenine şikâyet eden okul öncesi çocuklarını düşünebilirsiniz. Ancak bu içgüdünün tam olarak ne zaman ortaya çıktığı belli değildir. Yakın zamanda Human Behavior'da yayımlanan bir çalışma buna bir cevap sunuyor. Japonya'daki Osaka Üniversitesi ve Otsuma Kadın Üniversitesi'ndeki araştırmacılar tarafından yürütülen çalışmaya göre, üçüncü tarafın cezalandırması davranışı bebeklerde 8 aylık gibi küçük bir yaşta başlayabilir. Araştırmacılar, bunun ahlakın doğuştan olabileceğinin kanıtı olduğunu söylüyor.
Henüz konuşamayan bebeklerin kafasında olup bitenleri onlara soramayacağımızdan bu çalışma; 8 aylık 24 bebeği, antropomorfize edilmiş şekillerin (üzerlerine gözlerin çizildiği kareler) birbirleriyle etkileşime girdiği bir ekran içinde hareket ettiği basit bir video oyunuyla tanıştırmayı içeriyordu. Bebeklerin baktığı yerler göz takibi cihazıyla kaydedildi ve bebekler şekillerin hareketlerini izledikçe oyunun önemli bir özelliğini keşfettiler: Eğer bakışlarını bir figürde yeterince uzun süre oyalarlarsa, ekranın tepesinden gözleri olmayan bir kare düşecek ve bebeklerin uzun süre baktığı o şekli ezecektir.
Bebekler video oyununun bu özelliğini öğrendikten sonra araştırmacılar işleri biraz daha karmaşıklaştırdı. Yeni eklenen özellikle, bebekler izledikçe gözleri olan karelerden biri ara sıra yaramazlık yapıyor, bir başka şekille çarpışıyor ve onu ekranın kenarına çarptırıyordu. Bunun gibi birkaç olaydan sonra bebekler karşılık vermeye başladı. Bebeklerin yaklaşık %75’i bakışlarını haksızlık eden kareye dikti ve yukarıdan düşen ezici kare onu yok edene kadar gözlerini ondan ayırmadı. Böylece karenin uygunsuz davranışı nedeniyle onu etkili bir şekilde cezalandırmaktadırlar.
Baş yazar Yasushiro Kanakogi, çalışmanın yayımlanmasına eşlik eden bir açıklamada, "Sonuçlar şaşırtıcıydı" dedi. "Söz öncesi dönemdeki bebeklerin antisosyal saldırganı cezalandırmayı, saldırgana bakışlarını artırarak yaptıklarını bulduk."
En azından çalışmanın önerdiği şey buydu ancak başka olası yorumlar da vardı. Örneğin, bebeklerin saldırgan kareyi cezalandırmaya çalışmadıklarını, bunun yerine ekrandaki en aktif kare olduğu için bakışlarının ona çekildiğini varsayalım. Bu teoriyi test etmek için, araştırmacılar aynı yaştaki 24 bebeği daha saldırgan karenin üzerine bir karenin düştüğü, ancak karenin onu ezmeden ya da cezalandırmadan yavaşça ve zararsız bir şekilde düştüğü bir oyun üzerinde eğittiler. Aynı test bu koşullar altında yapıldığında, bebekler saldırgan kareye çok daha az tahmin edilebilir bir şekilde baktılar ve gözlerini o yöne çevirenlerin sayısı %50 veya daha düşük bir aralığa düştü.
Araştırmacılar, her biri 24 bebekten oluşan iki farklı grupla çalışmadaki varyasyonları iki kez daha yeniden yürüttüğünde yine benzer daha düşük oranda sonuçlar elde edildi. Bir denemede, hatalı hareket eden kareye göz dikmek ezici karenin zamanın yalnızca yarısında düşmesine neden oldu, bu da cezayı daha az güvenilir yaptı. Bir diğerinde, gözler karelerden çıkarıldı ve bu da onları daha az antropomorfik hale getirdi. Bu denemelerin her ikisinde de bebekler yaramazlık yaptıktan sonra suçlu kareye çok daha az baktılar. Son olarak, beşinci bir bebek grubuyla daha çalışma yapan araştırmacılar, bebeklerin onlara her göz diktiğinde antropomorfize edilmiş karelerin ezildiği orijinal deneyi yeniden yürüttüler. Bebekler, ilk deneydeki yaramaz karaktere göz gezdirme sıklığına uygun olarak tepki gösterdiler. Görünüşe göre bebekler, gördüklerinden her zaman hoşlanmıyor ve yanlışı düzeltmek için yargıç ve jüri görevi görüyorlardı.
Araştırmacılara göre sonuçlar, üçüncü tarafın cezalandırması davranışının öğrenilmekten çok doğuştan gelme ihtimaline dikkat çekiyor; bu pek çok psikolog ve etik uzmanı tarafından insanların birlikte doğduğuna inanıldığı evrensel ahlak prensibinin bir parçası olarak görülmektedir.
Kanakogi yaptığı açıklamada, "Bu davranışın çok küçük çocuklarda gözlemlenmesi, insanların evrim sürecinde ahlaki davranışa yönelik davranışsal eğilimler kazanmış olabileceğini gösteriyor" dedi. "Özellikle, antisosyal davranışın cezalandırılması, insan iş birliğinin önemli bir unsuru olarak gelişmiş olabilir."
Yazar
Dilara Birer
Rümeysa Kurt
Merhaba, ben Rümeysa Kurt. İstanbul Medipol Üniversitesi psikoloji ikinci sınıf öğrencisiyim ve dergide çevirmen olarak görev alıyorum.
