Nerdeyse tüm insanlar çeşitli şeylerden korkuyor. Bazen bu korkular azalırken bazen de artabiliyor. Bu yaşadığımız korku durumu aslında belli bir ölçüye kadar normaldir. Peki bu korkuların fobiden farkı ne? Bunun için en başta günlük hayatımızı ne denli etkilediğine yoğunlaşmak ilk adım.
Korku bizi tehdit eden ve tehlikeye sokabilecek olaylara karşı verdiğimiz tepkidir. Yolda önüne bakmadan yürüyen biri hızlı bir bisikletin ona doğru geldiğini görünce korkabilir, ya da karanlık bir sokağa giren biri başına bir şey gelecek diye korkabilir. Korku duyduğumuz şeyler genel olarak mantıklı ve genel olarak çevremizdeki insanlarında aynı reaksiyonları göstereceği şeylerdir. Korkular uzun süreli de olabilir ancak korku duyduğumuz şeyler hayatımızı aşırı derecede etkilemez.
Fobiler ise aşırı bir korku duyma halidir. Hayatımızı etkiler ve aşırı korku duyduğumuz o nesneden, canlıdan veya olaydan sürekli olarak kaçmamıza, hayatımızdan çıkarmamıza sebep olur.
Yaygın kaygı bozukluğunun tersine fobi özgün bir duruma ilişkin olarak ortaya çıkmaktadır. Fobiler mantıksız korkular olmakla birlikte fobiye sahip kişiler gerçeklik kaybı yaşayan insanlar değildir. Bu nedenle fobilerle diğer psikolojik hastalıklar ayrılmaktadır.
Peki fobiler nasıl başlamaktadır?
Çocukluk çağında başlayan basit fobilerde rahatsız edici ve beklenmedik bir deneyim fobiye neden olabilir. Kimi zaman fobiler öğrenilen davranışlar olarak ortaya çıkmaktadır, aynı evdeki bir başka kişinin fobisini deneyimleyen bir çocuk aynı nesneye karşı fobi geliştirebilmektedir. Bununla birlikte kan fobisinin ve tıbbi işlemlere yönelik fobinin kalıtımsal özellikleri bulunmaktadır.
Korkunun nesnesi olan belirli bir cisim, hayvan ve mekan türünden şartlardan kaçınılmaya çalışıldığı ve hayatın buna göre şekillendirildiği aşamada fobiler ortaya çıkmaktadır. Fobiler sıradan korku hissine göre çok daha şiddetli ve ciddi özelliktedirler, kişinin hayatını çok daha derinden etkilerler.
Fobi nesnesi kişinin çok ender olarak karşılaşacağı bir durum olduğunda (örn. yılan fobisinde olduğu gibi) gündelik hayatın etkilenmesi düşük ihtimaldir. Oysa kimi karmaşık tipteki fobilerde kişinin hayatının daha ciddi düzeyde etkilenmesi söz konusu olmaktadır (örn. agorafobide olduğu gibi evden dışarı çıkma ve kalabalık mekanlarda bulunmaktan korkulduğunda, yada sosyal fobide olduğu gibi diğer kişilerle birlikte olma, toplum önünde konuşma yapma durumundan korkulduğunda).
Kaç çeşit fobi vardır?
Fobiler iki temel kategoride değerlendirilmektedir:
Özgül fobiler: Özgül ve belirli nitelikteki canlı-cansız cisim, mekan veya aktiviteye yönelik olarak aşırı korkulu olma durumudur. Aşağıdaki örnekler bu tür fobilerin en sık karşılaşılan türleridir:
– Köpek, yılan, örümcek gibi hayvanlarla karşılaşma, yüksek bir mekana çıkma, suya girme gibi durumlara yönelik fobiler
– Karmaşık fobiler: Sosyal fobi ve agorafobi’de olduğu gibi kişinin korku ve kaygısı tek bir nesneye yönelik olarak değil, birbirinden farklı birçok sahada ortaya çıkmaktadır.
– Sosyal fobi (sosyal kaygı bozukluğu): Kişinin belirli sosyal şartlarda ileri düzeyde kaygılı olması durumu olarak tanımlanır. Sosyal fobi düğünler, konferanslar gibi kişinin kendisini yabancı hissedebileceği ortamlarda ve topluluk önünde konuşma gibi tüm dikkatlerin kendisine yöneleceğini düşündüğü eylemler sırasında ortaya çıkan aşırı kaygılılık hali olarak tanımlanır. Temeldeki düşünce insanlar tarafından yanlış değerlendirilme, alaya alınma ya da gülünç duruma düşme şeklindeki abartılı varsayımlardır. Sonuç olarak kişi kabiliyeti olup başarı gösterebileceği bir çok sahadan kendisini soyutlamaya başlar. Sosyal fobi genellikle ergenlik çağı ile erken erişkinlik döneminde ortaya çıkmaktadır.
– Agorafobi (açık alan korkusu): Agorafobi kişinin kolayca kaçıp kurtulamayacağını düşündüğü mekanlarda bulunmaktan kaçınması ve bu mekanlarda bulunduğunda ileri düzeyde korku yaşaması olarak tanımlanabilir. Agorafobide otobüs, dolmuş gibi kapalı mekanlar, alışveriş merkezleri ve sinema gibi alanlardan kaçınma davranışı belirgindir. Agorafobi hemen her zaman panik nöbetleriyle birlikte ortaya çıkan bir durumdur. Panik nöbeti geçiren bir kişi, panik nöbeti geçirmesi halinde yardımsız kalacağını, kontrolünü kaybedeceğini düşündüğü her türlü mekandan uzaklaşma eğiliminde olacaktır. Agorafobi hastası örneğin bir başkası yanında olmadan evden çıkmak istemeyebilir, doktora ve hastaneye kolaylıkla ulaşamayacağı mahallerden kaçınabilir.
Fobide ne gibi belirtiler görülür?
Korku nesnesiyle karşılaşıldığında kontrol edilemeyen bir kaygı. Korku nesnesinden mutlak bir kaçınma hali, bazı hastalarda korku nesnesinin zihinde canlandırılması dahi ileri düzeyde rahatsız edici olabilir. Korku nesnesiyle karşılaşıldığında ortaya çıkan panik nöbet belirtileri, örn. terleme, nefes darlığı hissi, kalbin hızlı çarpması, titreme, sıcak basması, boğulma hissi, göğüs ağrısı, mide bulantısı, ellerde ayaklarda uyuşma, ağız kuruluğu, baş dönmesi ve baş ağrısı.
Fobi tanısı nasıl konulur?
Fobi hastaları sıklıkla fobilerinin farkındadırlar. Bununla birlikte basit fobiler genellikle ciddi yaşamsal sorunlara yol açmadığından, bu türden fobisi olan kişiler fobilerinden fazla şikayet etmemekte ve genellikle bir hekime başvurmamaktadır. Karmaşık fobilerde ise durum farklıdır. Bu fobilerde ciddi işlevsel bozulma görülür ve bu hastalar çok daha sıklıkla hekime gelmektedir.
Fobi tedavisi
Fobiler nelerdir sorusuna verilecek çok çeşitli cevaplar olsa da günümüzde her fobinin tedavisi mümkündür. Fobisi bulunan ve ağır tepkiler verebilen kişilere sakinleşmeleri için ilaç tedavisi uygulanabileceği gibi, yaygınlıkla kullanılan bir diğer yöntem de bilişsel davranışçı terapidir. Bu tedavi yönteminde hastaları korku duydukları şeylere karşı duyarsızlaştırmak hedeflenir.
Bunların yanı sıra meditasyon ve nefes terapisi gibi alternatif yöntemlerde fobilerin tedavi edilmesi için kullanılan yöntemlerdendir.
İrem Yağcı