Özet: Bu çalışma, aşk ve çekiciliğin nörobiyolojisine ve psikolojisine bakıyor.
İngiliz şiirinin tartışmasız en erotik çizgisinin tüm edatlar olması tesadüf değildir. Aşkın özü, en azından tutkulu romantik aşkın özü, dilbilgisinde ortaya çıkar. Biz aşka düşeriz, içine girmeyiz. Ve dikkatli bir inceleme yerine, söylenildiği gibi ilk bakışta tepetaklak oluruz, ayaklarımızı sürüklemeyiz. Biz, partnerlerimizin erdemlerine mantıksal olarak değil delice aşık oluruz, diğerinin kusurlarına karşı kör oluruz.
Zamanla dalları daha karmaşık tonlar alsa bile aşk kökünde kendiliğinden oluşan, baskın, karşı konulamaz bir deliliktir. Bizim onu kontrol ettiğimizden daha fazla o bizi kontrol eder. Gizem bir anlamda, başka bir saf basitlikte, bir zamanlar bağlı, öngörülebilir ve kaçınılmaz olan rotası ve kültürel ifadesi, zaman ve mekan boyunca aşağı yukarı benzerdir. Bunu basit nedenler açısından düşünmeye yönelik dürtü bilimden önce gelir. Cupid’in okunu, bir büyücünün iksirini düşünün, bunlarda aşk temel olarak görünürdür.
Yine de aşk, bilim tarafından kolayca fethedilemez. Neden olduğuna bakalım. Cinsel feromonlar, başkalarına üreme uygunluğunu yaymak için tasarlanmış kimyasallar, genellikle çekiciliğin temel araçları olarak belirtilmiştir. Bu cazip bir fikir. Ancak feromonlar, böcek iletişiminde önemli bir rol oynarken, insanlarda var olduklarına dair bile çok az kanıt vardır.
Eğer bir kimyasal, vücut dışından çekiciliğin sinyalini verebiliyorsa, neden vücudun içinden de veremesin? Genellikle yanlış bir şekilde “bağlanma hormonu” olarak tanımlanan ve rahim kasılmasındaki ve laktasyondaki rolü ile bilinen nöropeptid oksitosin, buradaki önde gelen adaydır. Bu anlamda, tek eşlilik ve halka açık sevgi gösterileri sayesinde ideal bir hayvan modeli olan prairie vole (Kuzey Amerika’ya özgü bir çayır faresi) kapsamlı bir şekilde incelenmiştir.
Oksitosini bloke etmek, burada aşk için vekil olan çift bağını bozar ve çayır farelerini duygusal ifadelerinde daha kısıtlı hale getirir. Diğer taraftan, tek eşli olmayan çayır farelerinde aşırı miktarda oksitosin indüklenmesi, cinsel macera için zevklerini köreltir. Oysa, insanlarda oksitosin etkileri daha az dramatiktir, tanıdık partnere kıyasla yeni bir partnerde romantik tercihlerde gözle görülür bir değişim yoktur. Yani oksitosinin, sevgi için gerekli olduğu kanıtlanmış olmaktan çok uzaktır.
Aşkın mektup kutusu?
Elbette, biz böyle bir maddeyi tanımlasak bile herhangi bir mesajın -kimyasal veya başka bir şekilde- bir alıcıya ihtiyacı vardır. Peki, beyindeki aşk mektup kutusu nerede? Ve gösterilen tek bir molekül onu kodlayamayacağına göre, “seçilmiş kişinin” kimliği nasıl aktarılır?
Romantik aşk, beyin görüntülenmesi ile incelendiğinde, aktif olan alanların ödül arayışı ve amaca yönelik davranışı destekleyen bölgeler ile örtüştüğü görülür. Ama beynimizin bir şey tarafından alevlenen bu kısımları, farklı başka bir şey tarafından heyecanlandığında, aslında bize çok şey söylemezler. Ve gözlenen romantik aşkın kalıpları, annelik bağı veya favori futbol takımına olan sevgiden farklı değildir. Dolayısıyla, sinir biliminin henüz bu “tepetaklak” duyguyu sinirsel terimlerle açıklayamadığı sonucuna varabiliriz.
Daha fazla deneye ihtiyacımız var mı? Genellikle bilim adamlarının cevabı evettir ama burada aşkın mekanik bir tanımla esir edilecek kadar kolay olduğu varsayımları vardır. Doğa buna direneceğinden, bu pek olası değildir. Evrimsel olarak konuşursak, aşk nihayetinde üreme ile ilgilidir. Cinsel cazibesi, bir dizi kritik molekülü veya bir düzine kadar hayati sinir düğümünü içeren çok basit bir mekanizma ile çalışan bir organizmaya ne olacağını düşünün.
Daha sonra üreme başarısı, bir ya da iki mutasyon tarafından tamamen şuurunu kaybetme potansiyeline sahip çok az sayıda genetik elementin bütünlüğü ile sağlanacaktır. Bir yırtıcı, kurbanını sadece uyumlu değil, aynı zamanda aşk dolu, orgazmdan gerçek olana kaydırmaktan çok mutlu eden bir zehir geliştirebilir. Bolluk içindeki ana molekülü içerecek cansız bir şey olsaydı, tüm türler birbirleri ile cinsiyet üzerinden oynamayı seçerek, cinsel obje haline gelebilirlerdi. Bu neredeyse, yer mantarının yaban domuzu üzerinde oynadığı şakalara benziyor (sonu ölümcül olabilen) ve hayvanların sadece geçici olarak yönlendirildiğini söylüyor.
Ancak evrimsel kırılganlık daha da derinleşiyor. Cinsiyetin öncelikle türlerin çoğalmasıyla ilgili değil, aynı zamanda iyileştirilmesi ile ilgili olduğunu ve şu anda olduğu gibi dünyaya yanıt olarak değil, aynı zamanda en geniş varsayımsal gelecekler hakkında olabileceğini de unutmayın. Bu, organizmaların sağlıkları için seçildikleri kadar özellikleri arasında da çeşitlilik göstermesini gerektirir. Eğer öyle olmasaydı, çevredeki ani bir değişiklik, bir türün bir gecede yok olmasına neden olabilirdi.
Dolayısıyla her bir üreme kararı ne basit ne de tek biçimli olabilir çünkü aynı özellik bir yana, tek bir karakteristik tarafından yönlendirilmemize izin verilemez. Uzun boyluluk evrensel olarak çekici olabildiği halde, eğer biyoloji sadece yüksekliği seçmemize izin verseydi, şimdiye kadar hepimiz devasa büyüklüğe sahip olurduk. Ve eğer, kararların karmaşık olması gerekiyorsa, onları mümkün kılan sinirsel cihaz da öyle olmalıdır.
Bu, romantik çekiciliğin neden karmaşık olması gerektiğini açıklarken, en önemli kararlarımız için ayırdığımız tedbirli modun aksine neden bu kadar içgüdüsel ve kendiliğinden hissedilebileceğini açıklamıyor. Sakin, kopuk bir rasyonellik daha iyi olmaz mıydı? Neden olmadığını görmek için ilk etapta hangi belirgin sebebin olduğunu düşünün. İçgüdülerimizden daha sonra evrimleşirken, başkalarının bunu bizden bağımsız olarak kaydedebilmesi, anlayabilmesi ve uygulayabilmesi için kendimizi bir karar zemininden ayırmak için rasyonelliğe ihtiyacımız var.
Ama kimsenin sevgimizin temellerini anlamasına ihtiyacımız yoktur, aslında yapmak istediğimiz son şey başkalarına arzu nesnemizi çalması için bir tarif sağlamaktır. Aynı şekilde, kaydedilmiş kültürel pratiği kontrol altına alırken, evrim, evrimsel açıdan çok genç bir kapasiteye -kolektif rasyonaliteye- çok fazla “güven” yerleştirecektir.
İçgüdüleri basit ve dikkatli bir müzakereden daha aşağı olarak düşünmek de bir hatadır. Bunun açıkça söylenmemiş olması, onu rasyonel analizden potansiyel olarak daha sofistike hale getirir, çünkü bilinçli zihnimizde aynı anda tutabileceğimizden daha geniş bir dizi faktörü devreye sokar. Bunun doğruluğu gözümüzün önünde duruyor: Bir yüzü tarif etmeye kıyasla yüzü tanımada ne kadar iyi olduğumuzu düşünün. Öyleyse, sevginin tanınması neden farklı olsun ki?
Nihayetinde, aşkın sinirsel mekanizmaları o kadar basit olsaydı bir iğne yardımıyla enjekte edilebiliniyor olup, diğer her şeyi olduğu gibi bırakarak sadece onu neşterle ortadan kaldırabiliyor olurduk. Evrimsel biyolojinin soğuk ve sert mantığı bunu imkansız hale getirir. Eğer aşk karmaşık olmasaydı, ilk etapta asla evrimleşmezdik.
Bununla beraber, aşk -tüm düşüncelerimiz, duygularımız ve davranışlarımız gibi- beyinde çok karmaşık bir etkileşim olan fiziksel süreçlere dayanır. Ancak aşkın “sadece” beyin kimyasından ibaret olduğunu söylemek, Shakespeare’in “sadece” kelimelerden, Wagner’in “sadece” notalardan ve Michelangelo’nun “sadece” kalsiyum karbonattan ibaret olduğunu söylemek gibidir -yani asıl meseleyi kaçırmaktadır. Sanat gibi aşk da parçalarının toplamından fazlasıdır.
Bu yüzden aşkın kaosunu deneyimleme şansı bulanlar, kendilerinin dalgalar tarafından taşınmasına izin vermelidir. Ve eğer, sörf sırasında beklenmedik kayalar yüzünden harap olursak, nedenini bilmek bizi daha fazla ileri götürmeyeceği için rahatlayabiliriz.
Çeviren: Yaren Günay
Kaynak: Neurosciencenews.com