Anne babalar, çocukların sosyalleşme sürecindeki ilk ve en önemli faktördür. Ebeveynler kendi tutumlarını, kendi değer yargılarını ve kendi geleneklerini çocuklarına aktararak kuşaktan kuşağa benzer tutum ve örüntüleri sürdürürler. Çocukların toplumla kaynaşarak sosyalleşme süreci, kendi kişiliklerinin oluşumunda önemli bir etkiye sahiptir. Anne babalar çocuklarına sadece fiziksel ihtiyaçları için değil, aynı zamanda duygusal ihtiyaçları konusunda da destek olurlar. Koşulsuz kabul ve koşulsuz sevgi bu ihtiyaçların en önemlileridir. Anne, baba ve çocuk arasındaki bu etkileşim ve iletişim, çocuğun kendisi ve çevresi hakkındaki düşünce, duygu, tutum ve algılarını etkiler. Şanlı ve Öztürk (2015), çalışmasında, ebeveyn ve çocuk arasındaki etkileşimin çocuğun gelecekteki sosyal etkileşiminin belirleyicilerinden biri olduğunu vurgulamıştır. Çocukların yetiştirilme tarzları ile ilgili, literatürde farklı ebeveyn tutumları tanımlanmıştır. Bu tutumlardan ilki, otoriter ve baskıcı tutumdur. Bu tutumda, anne ve baba çocuğa katı kurallar koyar. Aşırı bir disiplin söz konusudur. Çocuğun kendi kişiliği ve duyguları hiçe sayılır.
Bir diğer tutum, gevşek tutumdur. Gevşek tutum sergileyen ailelerde ise, durum tam tersidir. Merkezde çocuk vardır ve çocuk anne baba üzerinde bir baskı uygular. Çocuk aşırı hoşgörü içerisinde büyür. Diğer tutum, tutarsız-kararsız tutumdur. Bu tutumda anne ve babanın görüşleri arasında bir dengesizlik vardır. Bir tarafın koyduğu kuralları diğer taraf çiğner. Bu da aile içerinde bir çatışmaya sebep olmaktadır. Diğer ebeveyn tutumu, koruyucu tutumdur. Böyle ailelerde, anne ve baba çocuğa karşı aşırı korumacı davranır. Çocuğun bağımsız bir birey olabilmesini engelleyen bu yetiştirme tarzı, anne ve babaya aşırı bağımlılık ortaya çıkarabilir.
Bir diğer ebeveyn tutumu ise, ilgisiz ve kayıtsız tutumdur. Bu tutumda ise, anne ve baba çocuğu yalnız bırakır. İlgisiz kalan çocuk, kendini yalnız hissedebilir. Son ebeveyn tutumu ise, demokratik tutumdur. Bu tutumda, ebeveynler güven vericidir, destekleyicidir ve hoşgörülüdür. Bu ailelerde, çocuğun istekleri gözetilir ancak sınırlar da her zaman korunur. Demokratik, sıcak ve esnek bir tavırla çocuk yetiştiren anne babaların tutumlarının, çocuğun gelişimi için daha sağlıklı olduğu kabul edilmektedir. Turner ve ark. (2009) çocukluk psikopatolojilerinin sadece içsel faktörlerden kaynaklanmadığını belirtmiştir. Ebeveyn tutumları gibi çevresel faktörler de çocukları olumsuz yönde etkileyerek psikopatolojiye neden olabilmektedir (Turner ve ark., 2009). Özellikle tutarsız, sert, kayıtsız, soğuk, aşırı disiplinli gibi ebeveyn tutumları çocuklar üzerinde olumsuz etkiler yaratabilmektedir. Ebeveyn tutumları, çocukların benlik saygısını da etkileyebilmektedir. Örneğin, Martinez ve ark. (2007), demokratik ebeveyn tutumuna sahip ebeveynlerin çocuklarının benlik saygısının daha yüksek olduğunu bulmuşlardır. Sarı’nın (2007) araştırmasında ise, otoriter ebeveyn tutumunun benlik saygısını olumsuz etkilediği belirtilmiştir. Hamarta ve ark. (2010) otoriter ebeveynleri olan ergenlerde daha yüksek düzeyde utangaçlık bulmuştur. Çeçen (2008), demokratik ailelerin çocuklarının daha sosyal olduğunu bildirmiştir. Musavi ve ark. (2016), endişeli, aşırı korumacı veya reddedici ebeveynlerin çocuklarında daha yüksek düzeyde kaygı raporlamıştır. Bakhla ve ark. (2013) ise, anne babasını otoriter algılayan ergenlerin kaygı düzeylerinin anlamlı düzeyde daha yüksek olduğunu bildirmiştir.
Psk. Eda Mat
Kaynak:
Bakhla, A. K., Sinha, P., Sharan, R., Binay, Y., Verma, V., ve Chaudhury, S. (2013). Anxiety in
school students: Role of parenting and gender. Industrial Psychiatry Journal, 22(2), 131-137.
Çeçen, A. R. (2008). Öğrencilerinin cinsiyetlerine ve anababa tutum algılarına göre yalnızlık ve
sosyal destek düzeylerinin incelenmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(3), 415-431.
Hamarta, E., Baltacı, Ö., Üre, Ö., ve Demirbaş, E. (2010). Lise öğrencilerinin utangaçlıklarının
algılanan anne baba tutumları ve problem çözme yaklaşımları açısından incelenmesi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 6(22), 73-82.
Martinez, I., Garcia, J. F., ve Yubero, S. (2007). Parenting styles and adolescents’ self-esteem in
Brazil. Psychological Reports, 100(3), 731-745.
Sarı, E. (2007). Üniversite öğrencilerinin algıladıkları ana-baba tutumlarının benlik saygılarına
etkileri. Çağdaş Eğitim Dergisi, 346, 9-15.
Şanlı, D. ve Öztürk, C. (2015). Anne babaların çocuk yetiştirme tutumları ve tutumlar üzerine
kültürün etkisi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 8(4), 240-246.
Turner, E. A., Chandler, M., ve Heffer, R. W. (2009). The influence of parenting styles,
achievement motivation, and self-efficacy on academic performance in college students. Journal of College Student Development, 50(3), 337-346.