En eski hatıranız nedir?
Çocuklar iki yaşına geldiğinde, her ne kadar anımsamak için sıklıkla yardıma ihtiyaç duysalar da son zamanlarda meydana gelen olaylar hakkında soruları cevaplayabilirler. Sonraki dört veya beş yıl içinde, çocuklar hayatlarındaki önemli olayları hatırlamakta ve açıklamakta daha iyi olurlar. Yedi veya sekiz yaşlarına geldiklerindeyse, çoğu çocuk yetişkinlerde görülenle aynı oranda unutmayla birlikte iyi gelişmiş otobiyografik hafızaya sahip olur. Fakat eski anılarıyla ilgili sorgulandıklarında, çocuklar nadiren üç veya dört yaşından önceki olayların anılarını anımsayabilirken büyüdükçe bu erken anılara ulaşmaları daha da zorlaşır. Yıllarca yapılan araştırmalara rağmen bu çocukluk amnezisinin neden meydana geldiği hâlâ gizemini korumakta.
Çocuklar erken yaşlardaki anıları hatırlamak için teşvik edilse bile bu hatırlama genellikle yetişkinlerin yönlendirici soruları ve istem dışı ipuçlarının neden olduğu yanlış bellekle ilgili problemlerden zarar görür. Bu sebepten Amerikan Psikiyatri Birliği yetişkinlerin çok erken yaşlarda yaşanmış ve fiziksel bir kanıtı olmayan istismar vakalarını hatırlamalarına karşı uyarır.
Ancak yetişkinler içinse üç veya dört yaşlarından önceki hatıraları hatırlamaları için kullanılan yöntem ne olursa olsun, ister serbest çağrışım ister hedefli çağrışım (örnek: bir kardeşin doğumu), bunları hatırlamaları neredeyse imkânsız. Geçen yüzyıl boyunca, yetişkinlerin hatırlayabildiği hayati bir olayın en erken yaşıyla ilgili araştırmalar oldukça stabil olmuştur. Bu anılar genellikle üç veya dört gibi yaşlarda başlar ve zamanla hatırlanabilen anıların kalitesi giderek artmaktadır.
“Cue Method (İpucu Kelime Tekniği) ve Diğer Araştırmalar”
Çocukluk amnezisiyle ilgili en çok kullanılan teknik “ipucu kelime” tekniğidir. İlk olarak Sir Francis Galton tarafından, hafıza hakkındaki ilk araştırmasında, geliştirilen teknikte katılımcılara belirli kelimeler (örnek: köpek, kedi ya da sandalye) verilir ardından onlara bu kelimeyle bağlantılı spesifik bir anı düşünmeleri ve aynı zamanda o anıyı deneyimledikleri yaşlarını da belirtmeleri istenir. “İpucu kelime” tekniği genellikle yaşam boyuncaki otobiyografik hafızayı test etmek için kullanılıyor.
Farklı yaşlarda anımsamayı karşılaştırarak, hafıza araştırmacıları sekiz yaşından itibaren gelişen anılar için meydana gelen normal unutma oranını belirlediler. Bu noktadan itibaren, erken çocukluk olayları için amnezi zamanla çok az değişiklikle yerleşik hale gelir. Örnek olarak, 20 ve 70 yaşındakilerin erken çocukluktaki olayları ne kadar iyi anımsadıklarını karşılaştıran bir araştırmada anıların üzerinden geçen yıl farkına rağmen hatırlamalarında pek de bir fark olmadığı görüldü.
O zaman çocukluk amnezisi neden ortaya çıkıyor?
Freud’un çocukluk amnezisinin sebebinin çocuklukta gerçekleşen erken psikoseksüel gelişimden ortaya çıkan travmatik anıların bastırılmaya çalışılması teorisi de dahil olmak üzere birçok çeşit açıklama ortaya atıldı. Ancak daha modern teoristler, unutmanın anahtarının beynin kendisinin erken gelişiminde yattığını savunuyorlar. Genç çocuklar ve hatta bebekler haftalarca ya da aylarca bilgi anımsayabiliyorken, bu anıları sözlü ipuçlarıyla ilişkilendirmek daha zor.
Erken çocukluktan orta çocukluk dönemine kadar olan bellek hatırlamalarını inceleyen ilgi çekici bir araştırma çalışmasında, 7-9 yaşındaki çocuklarla daha önce üç yaşındayken anneleriyle hatırladıkları olaylar hakkında röportaj yapıldı. 7 yaşındaki çocuklar arasında yüzde 60’ı aynı olayları anımsarken, 8 ya da 9 yaşında test edilen çocuklar olayların sadece yüzde 36’dan yüzde 38’e kadarını hatırladı. Buna göre, erken olaylar için amnezinin sadece iki yıl içinde bile hızla gerçekleştiğini göstermektedir. Genellikle, küçük çocuklar, daha büyük çocuklara göre unutmaya karşı çok daha savunmasız görünmektedir. Her ne kadar çocukluk amnezisinde bir cinsiyet farkı görülse de erken anıları anımsamada kızlar erkeklerden daha iyi, daha sonraki çocukluk döneminde erken anıların unutulma oranı araştırmacılar tarafından hala tartışılmakta.
Bir Başka Araştırma
Journal of Experimental Psychology: General’da yayımlanan bir araştırma çalışmasında, yedi ile on bir yaşındaki çocuklarda otobiyografik hafızayı test etmek için “ipucu kelime” tekniği kullanıldı ve genç ve orta yaşlı yetişkinlerden elde edilen sonuçlarla karşılaştırıldı. Araştırma Emory Üniversitesi’nden Patricia Baeur ve Marina Larkina tarafından, çocukluk amnezisinin neden oluştuğuna ilişkin devam eden incelemelerinin bir parçası olarak gerçekleştirildi. Bauer ve Larkina çocukların ve yetişkinlerin unutma oranlarını karşılaştırarak çocuklar, üniversite öğrencileri ve orta yaştaki yetişkinler arasındaki en erken hafıza yaşını ipucu kelimelerle test etmeyi umdular. Çocuklarda çocukluk amnezisine bakan daha önceki araştırmaların çoğalmasının yanı sıra, yetişkinlerdeki en eski anıların hatırlanmasına bakmak, onların çocukluk amnezisinin zamanla ne kadar istikrarlı kaldığını ölçmelerine izin verdi.
Çalışmadaki katılımcılar 7-11 yaş arası 100 tane çocukla bu aralıktaki yaş gruplarının her birinde 20 çocuğu içeriyordu(52 kız ve 48 erkek). 2 yetişkin grubunun ise her biri 20 yetişkinden oluşmaktaydı (ortalama yaş 19 ve 43). Her bir katılımcı “ipucu kelime” tekniğiyle test edildi ve onlardan 20 nötr ipucu kelimesinden 1’iyle bağlantılı hayatlarından bir olayı hatırlamaları istendi. Olayı açıkladıktan sonra, daha çok detay vermeleri ve olaydaki yaşları ve hatta olayın yaşandığı yılı da belirtmeleri istendi. Katılan çocukların çoğunun ebeveynleri de odada olduğundan, hatıranın ne kadar doğru olduğuna dair yazılı bir geri dönüş sağlayabildiler. Bütün yaşananlar video kaydına alınmıştı ve bağımsız puanlayıcılar tarafından oylandı.
Sonuçlar gösterdi ki çocukların hatırladığı çoğu anı önceki sene gerçekleşmişti ama en erken anı yaklaşık olarak “3.67” yaşında hatırlanma eğilimindeydi. Farklı yaş grupları veya iki yetişkin grubu arasında gerçek bir fark yoktu. Daha yaşlı yetişkinler için bile, erken çocukluğun üzerinden geçen onca yıla rağmen, en erken hafızanın yaşı çok farklı değildi. Önemli bir bulguysa, çocukların erken çocukluk anılarını hızla unuttukları ancak büyüdükçe unutmanın yavaşladığıydı. Bu, çocuklarda erken çocuklukla ilgili mevcut anıların sayısının hızla azaldığını göstermektedir. Bununla birlikte, yetişkinler ise daha iyi hafıza sağlamlaşmasıyla unutmaya karşı daha savunmalı oldukları görüldü.
Özet
Peki bu çocukluk amnezisini açıklamakta ne anlama gelir? Her ne kadar en erken hatırlama yaşı hem daha büyük çocuklar hem de yetişkinler için oldukça stabil görünse de erken anıların kaybolmasına neden olan hızlı unutma, çocukluk amnezisinin oldukça erken çocuklukta (7 yaşına kadar) ortaya çıktığı anlamına gelir. Bunun neden olduğuna dair önemli bir ipucuysa çocukların belirli anılar hakkında soru sorulduğunda sunduğu anlatı raporlarında bulunabilir.
Bauer ve Larkina tarafından yapılan çalışmada, 7 yaşındaki çocuklar, başlarına gelen olayları anlatmak için büyük ölçüde yönlendirmeye ihtiyaç duyarken, daha büyük çocuklar ve yetişkinler, fazladan yönlendirmeye çok az ihtiyaç duyarak daha zengin, sözel olarak daha eksiksiz anlatılar sunabildi. Anlatının yeniden anlatımı, önemli anıları prova etmemize ve onları daha uzun süre aklımızda tutmamıza izin verdiğinden, prova edilmeyen anılar zamanla erişilemez hale gelir ve sonuç olarak çabucak unutulabilir. Çocuklar büyüdükçe ve olgunlaştıkça otobiyografik hafıza da olgunlaşır. On bir yaşına gelindiğinde, “otobiyografik bellek” yetişkinlerde görülenle aynı gelişme düzeyini gösterir. Bununla birlikte, o zamandan önce, unutmanın yetişkinlere göre çok daha hızlı olduğu görülüyor; bu durum, anıların pekiştirilmemesi nedeniyle, onları hafıza kaybına karşı daha savunmasız hale getiriyor.
Sonuç
Bauer ve Larkina’nın araştırmalarını sonlandırırken belirttikleri gibi: “Çocukluk boyunca hızlanan unutma, yaşamın erken dönemlerinden itibaren sürekli küçülen bir hatıra havuzuna neden olur. Ortaya çıkan hatıraların dağılımı, çocukluk amnezisinin oluşmakta olduğunu ortaya çıkarır.” Çocukların büyüdükçe öğrendikleri diğer pek çok şey gibi, hatırlama yeteneği de zamanla gelişen bir beceridir. Bu yüzden çocuklarınızın erken dönemlerinin anılarını ve büyüyen çocuklar tarafından çok çabuk unutulan olayların tadını çıkarın.
Işıl İrem Sönmez
https://www.psychologytoday.com/us/blog/media-spotlight/201404/exploring-childhood-amnesia