Besinler insanların ve diğer canlıların yaşamını sürdürebilmesi için önemli bir kaynaktır. İnsanlar sadece doyma hissi için değil; genellikle sevindiğinde, üzüldüğünde, heyecanlandığında gibi yüksek duygulara kapıldığında da yemek yemeyi tercih ederler. Peki, ‘yemek yemeden yapamam’ diyen bir kişi yeme bağımlısı mıdır? Bu durum hangi noktada bağımlılık tanımı altında ele alınır?
Bağımlılık; beyindeki ödül – ceza mekanizmasının bozulması sonucu kişinin davranışlarını kontrol edememesi ile ilgilidir. Yeme bağımlılığı ise bireyin yemek yeme davranışını kontrol edememesidir. ‘Yemek yemeden yapamam’ diyen birisi elbette ki haklıdır. Yemek yemeden insan hayatını sürdüremez. Eğer ki o kişi kontrol edemeyeceği şekilde yemek yiyorsa, işte o zaman tehlike çanları çalmaya başlamıştır.
Stres bu bağımlılık türünün baş düşmanıdır diyebiliriz. Bireyler günlük hayatında karşılaştığı zorluklardan kaçmak ve kendini daha iyi hissetmek için normalden fazla yemek yeme davranışında bulunurlar. Bu kişiler; zarar gördüğünün bilincinde olsa dahi davranışlarını kontrol etmekte, yemek yemenin önüne geçmekte, zorlanır. Birey sadece kendi sağlığını değil, sosyal hayatını da etkilemeye başlar. Örneğin; kişi, kendini dış dünyadan izole ederek içine kapanık bir şekilde hayat sürdürmek isteyebilir. Aynı zamanda bu durumu kendine ve çevresine normalleştirmeye çalışarak eleştirilere kulak asmamaya başlama gibi davranışlar da sergileyebilir.
Kişiler, yemek yeme ataklarını başkasının görmesini istemezler. Genellikle ataklar kısa sürelidir ama o süre içinde anormal miktarda yemek yedikten sonra kişi suçluluk hissine kapılır. Suçluluk hisseden kişi düşünmemek için tekrar yeme davranışında bulunurlar. ‘Ya hep ya hiç’ düşüncesiyle hareket etmeye meyillidirler. Bu şekilde bireylerde zamanla davranış bozuklukları meydana gelir.
Yemek yemeyi seviyor olmak bağımlısı olduğum anlamına mı geliyor?
Yemek yemeyi sevmek ile yeme bağımlılığı farklı şeylerdir. Yeme bağımlılığında kişi kendini kontrol edemediği bir noktadayken yemeyi seven birisi genellikle keyfi olarak ve sınırlarını bilerek bunu gerçekleştir. Yine de bu durumun hazdan bağımlılığa dönmemesi için dikkatli olmak gerekir.
Yeme Bozukluklarından Bazıları
– Tıkanırcasına yeme bozukluğu – binge eating: Yeme bozukluklarının en yaygın görüleni olan bu bozukluk, tekrarlayan şekilde normalden çok daha fazla yemek yeme durumudur. Vicdan azabı, suçluluk duygusu, pişmanlık bu periyotlardan sonra sık görülen duygulardır.
– Bulimia nevroza: Bu yeme bozukluğu ‘binge eating’ den farklı olarak yediklerini zorla çıkartarak (kusma yoluyla gibi) alınan aşırı kaloriyi vermek isterler. Kilo almaktan çekinirler ama yemekten de vazgeçemezler. Dayatılan güzellik algısı, sosyal medyada insan bedeninin nasıl görünmesi gerektiğini söyleyenler de bu durumun büyük sebeplerinden biridir.
– Gece yeme sendromu: Kişiler gün içerisinde çok fazla yeme isteği hissetmemesine rağmen gece gereğinden fazla yeme davranışı gösterirler. Bu bireyler ‘uyuyamama’ probleminden dolayı streslerini azaltmak için bu duruma başvururlar.
Yeme bağımlılığının belirtileri nelerdir?
- Yemek yeme isteğinden vazgeçememe,
- Sağlık problemlerinin farkında olmasına rağmen kendini kontrol edememe,
- Aşırı tüketimi gizlemek,
- Sosyal hayatında görülen olumsuz etkiler,
- Çok fazla yeme sonucu gelen suçluluk duygusu,
- Bağımlılık sürecini kendine ve çevresine normalleştirmeye çalışma,
- Sürekli gelişen yemek yeme süreci sonucunda depresyon, anksiyete gibi bozukluklara sebep olabilir.
Tedavi Süreci
Sürecin ilk adımında kişiye bu durumun normalleştirilmeye çalışılmaması gerektiği, yani bir hastalık olduğunun anlatılması gerekilir. Farkındalık ve kapsamlı eğitim sürecin başlangıcında önemli bir role sahiptir. Psikiyatr ve psikolog desteği önemlidir. Bu bozukluklara neden olan sorunlar saptanmalı ve ona göre bir tedavi uygulanmalıdır. İlaçlar genellikle anksiyete ve depresyon için kullanılır. Bireyler doktor tavsiyesi harici kendi başına ilaç kullanmaktan kaçınmalıdırlar.
Tıbbi tedavi dışında Çözüm Odaklı Tedavi, Bilişsel Davranışçı Tedavi, Travma Tedavisi, Diyet Planı ile Tedavi gibi seçenekler de mevcuttur.
Sonuç olarak, yeme bozuklukları dünya çapında büyük bir sorun haline gelmektedir. Gıda bağımlılığının üstesinden gelmek kolay değildir çünkü hem fiziksel hem psikolojik anlamda kişiye duygusal bir etkisi vardır. Bu süreçte bireyin çevresinden destek görmesi önem taşır. Ölüm ile sonuçlanabilmesi olası olan bu bağımlılık çeşidi hafife alınmamalıdır, tedavi desteklenmelidir. Tedavi sürecinde kişinin motivasyonu son derece önemlidir. Psikolojik ve tıbbi desteklerle beraber kişiler yeme bağımlılığı sürecini atlatabilirler.
SİNEM KAYNAR
Kaynakça:
https://www.drozdogan.com/8-adimda-yeme-bagimliligi-belirtileri-tani-ve-tedavisi/
https://tr.wikipedia.org/wiki/Yeme_ba%C4%9F%C4%B1ml%C4%B1l%C4%B1%C4%9F%C4%B1
https://psychiatry.org/patients-families/eating-disorders/what-are-eating-disorders