Yıllar önce bir TV programı izlerken sunucunun ‘kahvaltılık çikolata’ yerine ‘kahvaltılık Sarelle’ demesine rastlamıştım, dil sürçmesinin üzerine giderek ağzından kaçırdığı bu reklam kelimesinin ardından durumu düzeltmeye çalışmıştı. Bu basit bir bağdaşım hatası mıydı, yoksa bastırılanın yüzeye çıkması mıydı?
Psychology Today dergisinde yer alan verilere göre her bin kelimede bir ya da iki dil sürçmesi yaşıyoruz, bu da yaklaşık her yedi dakikada bir sürçmeye denk geliyor. Pek çok farklı psikolog bu durumu farklı tezlerle açıklarken Freud bu işte bilinçaltının parmağı olduğuna neredeyse emin.
1901 yılında yayınladığı Günlük Yaşamın Psikopatolojisi kitabında birçok konuyla beraber dil sürçmesinin bilinçaltıyla ilişkisini işlemiş, hatta öyle ki günümüzde bu durumun Freud sürçmesi olarak adlandırılmasına neden olmuştur. Freud parafraks adını verdiği nedensiz gibi duran sürçmelerin bir istek, inanç ya da güdünün eseri olduğunu düşünmüştür ve aslında nedensiz olmadığını, öylesine bir dikkatsizlik sonucu bunların oluşmadığını iddia etmiştir. Frued’a göre bu sürçmeler oldukça anlamlıdır ve bilinçaltına dair bazı şeyleri aydınlatabilecek anlamlar taşırlar.
George Bush’a başkan yardımcılığı yapmış Dan Quayle ‘Bu başkan bizi bu iyileşmeden kurtaracak.’ dediğinde 1992 yılında bir seçim kampanyasındaydı.
Bastırılan düşüncenin dışavurumu teorisinin doğruluğunu kabul etmeyen ve bunları dikkatsizlik, stres, çağrışım, hata yapılan kelimelerin söylenmek istenenle benzerliği gibi sebeplere dayayan ve çalışmalar yürüten pek çok bilişsel psikolog da vardır. Oysa Freud, ‘Neredeyse her zaman, amaçlanan konuşmanın dışında rahatsız edici bir şeylerin etkisini fark ederim.’ der.
Zihnimizin içinde özellikle kaçtığımız, bazen kendimize bile göstermemeye çalıştığımız ama kontrolümüz dışında ortaya çıkan bir durumdur Freudyen sürçme. Bilinçdışında belli bir sebep dahilinde oluşur Freud’a göre. Utanılan, gizlemek istenilen, bastırılan bir inanç ya da arzunun tezahürü. Bir hastasıyla yaptığı konuşmada hastasının yaptığı dil sürçmesinin üstüne gider ve serbest çağrışım yöntemini kullanarak bir sonuca ulaşmaya çalışır. Hastasından hata yaptığı kelimeye odaklanmasını ve art arda aklına gelen şeyleri söylemesini ister. Sonucundaysa, hastanın tepkileri ve çağrışımlarıyla hastanın büyük bir endişeye sahip olduğunu ve hata yapılan kelimenin derinlerde bu endişeyle ilintili olduğunu anlayıvermişti.
Tüm araştırmalar ve teoriler ışığında Freudyen sürçmeye dair tartışmalar devam etse de spoonerizm tabirinin ortaya çıkmasını sağlayan Peder William Spooner’in ‘Çalışma, içkici sınıfın lanetidir,’ söylemi- söylenmek istenen: İçki, çalışan sınıfın lanetidir – gibi sürçmeler Frued’un iddiası üzerine etraflıca düşünmemiz için iddialı uyaranlar değil diyemeyiz.
Rümeysa Kurt
Kaynaklar
Pinncot, 2012, Psychology Today: https://www.psychologytoday.com/intl/articles/201203/slips-the-tongue
Odabaşı, 2020 Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2020(11):301-334 https://sosyalbilimlerdergisi.com/makale/78
Tomley, S. (2017). Freud Bu İşe Ne Derdi?. Türkiye İş Bankası Yayınları