Impuls (Dürtü) kontrol bozuklukları nelerdir?

Dürtü kontrol bozuklukları (ICD’ler), eylemlerinizi veya tepkilerinizi kontrol etmenizi zorlaştıran bir grup davranışsal durumdur. Bu sorunlu davranışlar sıklıkla başkalarına ve/veya kendinize zarar verir. Ayrıca kanunla ilgili sorunlara da yol açabilirler.

Bu davranışların bazı örnekleri şunlardır:

• Öfke patlamaları.
• Tartışmak ve kavga etmek.
• Mülkü yok etmek.
• İsyan ve itaatsizlik.
• Çalmak.
• Kuralları veya yasaları çiğnemek.

Dürtü kontrol bozukluklarının belirtileri genellikle çocuklukta başlar ve yetişkinliğe kadar devam edebilir.

Dürtü kontrol bozukluklarının türleri

Amerikan Psikiyatri Birliği’nin Zihinsel Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı (DSM-5)aşağıdaki koşulları dürtü kontrol bozuklukları olarak listelemektedir:

• Muhalif meydan okuma bozukluğu (ODD): Bu durum, otoritedeki kişilere karşı işbirlikçi olmayan, meydan okuyan ve bazen düşmanca davranışların devam eden bir modelini içerir.
• Davranış bozukluğu: Bu durum başkalarına karşı sürekli bir saldırganlık modelini içerir. Bu duruma sahip çocuklar evde, okulda ve akranlarıyla birlikte ciddi kural ve sosyal norm ihlalleri de gösterebilir.
• Aralıklı patlayıcı bozukluk: Bu durum, ciddi sıkıntıya neden olan sık sık dürtüsel öfke patlamalarını veya saldırganlığı içerir.
• Kleptomani: Bu, bir şeyleri çalmak için karşı konulamaz, karşı konulamaz bir dürtü hissettiğiniz bir zihinsel sağlık durumudur. Bu bozukluğa sahip kişiler hırsızlığın yanlış olduğunu ve başlarını belaya sokabileceğini bilirler ancak kendilerini durduramazlar.
• Pyromania: Bu, yangın çıkarma dürtüsüne karşı koyamadığınız bir zihinsel sağlık durumudur. Yangınların zararlı olduğunu biliyorsunuz ama yangın çıkarma dürtüsünü kontrol edemiyorsunuz. Piromanisi olan kişiler, yangın çıkarmadan önce gerginlik hissederler ve sonrasında rahatlarlar. Salınım dışında herhangi bir sebeple yangın başlatmazlar.

Dürtü kontrol bozuklukları ne kadar yaygındır?

Her dürtü kontrol bozukluğu genel ABD nüfusunun farklı yüzdelerini etkiler:

• Karşıt olma-karşı gelme bozukluğu (KOKGB): Çocuk ve ergenlerin %3,3’ü.
• Davranım bozukluğu: Çocukların ve ergenlerin %4’ü.
• Aralıklı patlayıcı bozukluk: %2,7.
• Kleptomani: %0,6.

Piromani, dürtü kontrol bozukluğunun en nadir görülen türüdür. Bir çalışma, kundakçılık nedeniyle cezaevinde bulunan kişilerin yalnızca %3’ünün özellikle piromani kriterlerini karşıladığını gösterdi.

ICD’ler , kleptomani dışında, doğumda erkek olarak atanan kişileri (AMAB), doğumda kadın olarak atanan kişilere (AFAB) göre daha sık etkileme eğilimindedir.

Dürtü kontrol bozukluklarına ne sebep olur?

Araştırmacılar hala dürtü kontrol bozukluklarının nedenlerini öğreniyor. Şu ana kadar çeşitli faktörlerin gelişimlerine katkıda bulunduğunu düşünüyorlar:

• Genetik: Araştırmalar, KOKGB’li çocukların duygudurum bozuklukları olan biyolojik ebeveynlere sahip olma olasılığının daha yüksek olduğunu göstermektedir. Davranım bozukluğu olan çocukların şizofreni, DEHB, madde kullanım bozukluğu (SUD) veya antisosyal kişilik bozuklukları (ASPD) olan biyolojik ebeveynlerine sahip olma olasılıkları daha yüksektir. Bu da genetik faktörlerin rol oynayabileceğini gösteriyor.
• Çevre: Çalışmalar, düşük sosyoekonomik durum, topluluk şiddeti, çocuklukta ihmal,istismara aruz kalmak veya tanık olmak ve sapkın akran veya arkadaşlara sahip olmak gibi çeşitli çevresel faktörlerin ICD’lere katkıda bulunabileceğini göstermektedir.
• Biyoloji: Bazı çalışmalar, ICD’li kişilerde beyin veya hormon (kortizol gibi) aktivitesinde anormal değişiklikler olduğunu göstermektedir.

Teşhis ve Testler

Dürtü kontrol bozuklukları nasıl teşhis edilir?

Ruh sağlığı uzmanları dürtü kontrol bozukluklarını DSM-5’teki kriterlere göre teşhis eder. Belirtilerin ve semptomların genellikle en az altı veya 12 ay boyunca belirgin olması gerekir. Ayrıca günlük yaşamınızı bozacak önemli klinik strese neden olmaları gerekir.

Siz veya çocuğunuz dürtü kontrol bozukluğu belirtileri gösteriyorsanız, muhtemelen bir psikolog veya psikiyatriste başvurmanız gerekecektir. Bu uzmanlar zihinsel ve davranışsal durumları kontrol etmek için özel olarak tasarlanmış görüşme ve değerlendirme araçlarını kullanır.

Psikiyatristler ve psikologlar, davranışlarını tam olarak anlayabilmek için genellikle kişiye yakın olan kişilerin raporlarına güvenirler. Bu ebeveynleri, kardeşleri, arkadaşları ve öğretmenleri içerebilir.

Yönetim ve Tedavi

Dürtü kontrol bozuklukları nasıl tedavi edilir?

ABD Gıda ve İlaç İdaresi (FDA), dürtü kontrol bozukluklarına yönelik hiçbir ilacı onaylamamaktadır. Dolayısıyla tedavi esas olarak terapiyi ve ebeveynlik stratejisi ayarlamalarını içerir.

ICD’ler için yararlı ebeveynlik stratejileri şunları içerir:

• İstenmeyen davranışın olumlu pekiştirilmesinin azaltılması.
• Başkalarıyla empati kurma ve ilgilenmeyi içeren davranışların teşvik edilmesi (prososyal davranışlar).
• Şiddet içermeyen disiplini kullanmak.
• Tutarlı, öngörülebilir ebeveynlik kararları vermek.

Yardımcı olabilecek spesifik tedaviler şunları içerir:

• Ebeveyn yönetimi eğitimi (PMT): PMT, ebeveynlere veya bakıcılara çocuklarının davranışlarını geliştirmesine ve yeni beceriler öğrenmesine yardımcı olacak teknikleri öğretmeyi içerir. Bu terapinin amacı, olumlu davranışların uygun şekilde ödüllendirilmesiyle tutarlı bir disiplin oluşturmaktır.
• Multisistemik terapi (MST): Bu terapi türü, olumlu başa çıkma faaliyetlerini teşvik etmek için ailenin güçlü yönlerini kullanır. Lisanslı bir terapist, olumlu davranışları güçlendirmek ve olumsuz davranışları azaltmak için ebeveynlerle veya bakıcılarla birlikte çalışır. Ailenin hesap verebilirliği ve problem çözmeyi artırmasına yardımcı olurlar.
• Bilişsel davranışçı terapi (CBT):  BDT yapılandırılmış, hedefe yönelik bir psikoterapi ürüdür(konuşma terapisi). Terapistler bunu ICD’li çocuk için ebeveyn yönetimiyle birlikte kullanırlar. BDT sırasında bir terapist çocuğunuzun düşüncelerine ve duygularına yakından bakmasına yardımcı olur. Düşüncelerinin eylemlerini nasıl etkilediğini anlayacaklar. BDT sayesinde olumsuz düşünce ve davranışları unutabilir ve daha sağlıklı düşünme kalıplarını benimsemeyi öğrenebilirler.

Önleme

Dürtü kontrol bozuklukları önlenebilir mi?

Tamamen önlenebilir olmasa da dürtü kontrol bozukluklarının erken teşhisi ve tedavisi çocuğunuzun ve ailenizin yaşadığı sıkıntıyı büyük ölçüde azaltabilir. Ek olarak, ICD’lerle yaygın olarak ilişkilendirilen çeşitli sorunların önlenmesine de yardımcı olabilir.

Görünüm / Prognoz

Dürtü kontrol bozukluklarının prognozu nedir?

Dürtü kontrol bozukluklarının prognozu (görünüm), spesifik duruma ve ciddiyetine bağlı olarak değişebilir. Ancak ICD’ler kronik (uzun vadeli) olma eğilimindedir ve onlara sahip olanların ve sevdiklerinin hayatlarını önemli ölçüde etkileyebilir.

Çalışmalar, ICD’li kişilerin aşağıdaki olasılıkların yüksek olduğunu göstermektedir:

• Gelecekteki madde kullanımı.
• Depresyon
• İşsizlik.
• İlişki zorlukları.

Ancak yoğun terapi sorunlu davranışları uzak tutmaya yardımcı olabilir.

KAYNAKÇA

https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/25175-impulse-control-disorders

Dipnot: (ICD): Impulse Control Disorders