Bireysel ayrılıklar, hemen hemen her alanda hem gündelik hem de profesyonel yaşantımızı etkilemektedir. Kişilik, zeka, biyolojik temeller, kültür, bilişsel yetenekler, motivasyon, stres, kaygı, depresyon, performans, duygular, bağlanma stili ve ilişkiler gibi birçok faktör, kişilerarasında bireysel ayrılıkları oluşturmaktadır. Üstelik bu faktörler, bireylerin sağlıklı veya hasta olma durumunu dahi etkileyebilmektedir. İki hekim olan Friedman ve Rosenman ise, tam da bunu merak etmişlerdir. Hangi tip bireylerin kardiyovasküler hastalıklara yakalanma olasılığının daha fazla olduğunu yordamak istemişlerdir. İlk olarak fiziksel faktörlere odaklanmışlardır, ancak anlamlı sonuçlar elde edememişlerdir. Daha sonra, araştırmalarına kişilik faktörünü ekleyerek kardiyovasküler hastalıklara yatkın tip olarak adlandırdıkları “A tipi kişiliği” tanımlamışlardır. Kardiyovasküler hastalıklara yatkın olmayan tipi ise “B tipi kişilik” olarak tanımlamışlardır.
A Tipi Kişilik Özellikleri
- Her alanda başarı isteği
- Hedeflere hızlı ve başarıyla ulaşma isteği
- Rekabetçi olma
- Rekabete ilgi duyma
- Rakiplere karşı düşmanca davranışlar sergileme
- Güç isteği
- Çok çalışma
- Çalışırken hem zihinsel hem fiziksel olarak yüksek seviyede çaba harcama
- Zaman kaybetmekten hoşlanmama
- Kolayca öfke ve düşmanlığa yönelme
- Yapılan her işte sabırsızlık ve acelecilik
- Çevreyi kontrol etme isteği
- Grup tartışmalarında baskın olma
- Yüksek motivasyon
- Bir şeyi yapamayacağı söylendiğinde daha çok yapmak isteme
A tipi kişilikteki bireylerin, kardiyovasküler hastalıklara olan yatkınlığıyla ilgili daha sonra yapılan çalışmalar farklı sonuçlara ulaşmıştır. Ancak, tüm çalışmalardaki ortak bulgu, A tipi kişiliğin toksik özellikleri olan saldırgan ve düşmanca davranışlar sergileme ile kardiyovasküler hastalıklara yakalanma arasındaki korelasyondur.
B Tipi Kişilik Özellikleri
- Rahat
- Telaşsız
- Rekabet, güç ve başarı ile daha az ilgilenme
- Yaşamı olduğu gibi kabul etme
- Stressiz
- Kaygısız
- Neşeli
- Sabırlı
- Sakin
- Başarısızlığa karşı hoşgörülü davranma
A tipi kişiliğin hastalığa yatkınlığını araştıran çalışmaların birbiri ile tutarlı sonuçlara ulaşamaması sebebiyle, koroner kalp hastalıkları için risk oluşturan diğer kişilik özelliklerine odaklanılmıştır. Rozanski, Blumenthal ve Kaplan, bazı psikolojik risk faktörlerinin belli bir kişilik tipinde kümelendiğini ve böylece bireyin kronik stres altındayken kardiyak problemler yaşamaya daha yatkın olduğunu aktarmıştır. Böylece, A ve B tipi kişiliğe ek olarak, literatüre, D tipi kişilik tanımı girmiştir. D’nin anlamı ise, “distressed”tir (sıkıntılı).
D Tipi Kişilik Özellikleri
- Olumsuz duygulanıma yatkınlık
- Olumsuz düşünme
- Olumsuz duygular hissetme
- Bardağın sürekli boş tarafını görme
- Çok kaygılı
- Çaresiz hissetme
- Sosyal olarak engellenmiş
- Sosyal ortamlarda kendini ve duygularını açamama
- Suskun olma
- Çekingenlik ve utangaçlık
- Düşük özgüven
Çalışmalarda, D tipi kişilikteki bireylerin, duygusal stres, kaygı, gerginlik ve iyi oluş ile ilgili problemleri daha sık yaşamasından dolayı, kalp ile ilgili hastalıklara yakalanma olasılığını daha fazla olabileceği bulunmuştur. Daha sonra ise, C tipi kişilik tanımlanmıştır.
C Tipi Kişilik Özellikleri
- İçedönüklük
- Sosyalleşmekten kaçınma
- Duygularını açıkça ifade edememe
- Hassas
- Düşünceli
- Uyumlu
- Herhangi birini üzmemek için oldukça çabalama
- Kolayca hayır diyememe
- Başkalarını kendinden öne koyma
- Boyun eğici ve kabullenici davranışlar sergileme
- Etrafındakileri mutlu etmeye çalışma
- Kendini önemsememe
- Olumsuz duygu ve düşünceleri aktarmak yerine içine atma
C tipi kişilikteki bireyler, dışarıdan her ne kadar uyumlu ve mutlu olarak görünseler de, kendi içlerinde yaşadıklarını kolaylıkla ifade edemedikleri için kendilerine karşı hoşgörüsüz olabilmektedir. Çalışmalar ise, bu özellikleri sebebiyle C tipi kişiliğin kanser hastalığına yakalanma olasılığının daha yüksek olabileceğini bildirmektedir.
Sonuç olarak, bireysel ayrılıkların temellerinden birini oluşturan kişilik özellikleri, bireyin sağlığını etkileyebilmektedir. Ancak bu kişilik tipleri birer kategori değil, boyut olarak düşünülmelidir. Bireyler her tipten her özelliği farklı boyutlarda gösterebilirler.
Yazan: Eda Mat
Kaynak: Maltby, J., Day, L., & Macaskill, A. (2010). Personality, individual differences and intelligence [Kişilik, bireysel ayrılıklar ve zekâ] (2nd ed.). Pearson.