Manipülasyon; insanların düşünce, davranış veya duygularını çeşitli yöntemlerle değiştirmeye çalışmak, kontrol etmek ya da duygusal olarak etkilemek için kullanılan bir yöntemdir. Manipülasyon bilinçli yapılabildiği gibi farkında olmadan da yapılabilir. Örneğin kötü bir ruh halindeyken birine iyi hissettiğinizi söylemek de bir manipülasyon çeşididir. Çünkü karşınızdaki kişinin size karşı algılarını ve tepkilerini kontrol eder.
Manipülasyon çoğunlukla yakın ilişkilerdeki duygusal istismarla ilgilidir. Manipülasyon yapan kişi kendi istekleri ve çıkarları doğrultusunda karşısındakini etkiler. Bunu yaparken de karşısındaki kişinin duygusal zayıflıklarını ve güvensizliklerini kullanır. Manipülasyon, ses tonu, beden dili, ses ve mimikler gibi birçok yöntemle gerçekleşebilir. Psikolojik manipülasyon insanların duygusal ve fiziksel sağlığına zarar verebilir; özgüvenlerini zedeleyebilir, kaygı ve depresyon gibi duygusal problemlere de neden olabilir. Bazı durumlarda manipülasyon o kadar şiddetli olur ki, manipülasyona maruz kalan kişinin gerçeklik algılarını sorgulamasına sebep olur. Manipülasyon psikolojik bir süreç olmasının yanında aynı zamanda hak ihlalidir.
Manipülasyon teknikleri nelerdir?
Başkalarını manipüle eden insanlar genellikle kendini güçlü hissetme ve çevrelerini kontrol etme ihtiyacı hissederler. Bilinçli ya da bilinçsiz olarak manipülasyon sırasında tekrarlayan davranışlar gösterirler. Bu davranışlar manipülasyon teknikleri olarak adlandırılır. Bazı psikolojik manipülasyon teknikleri şunlardır:
Duygusal Manipülasyon: Bir kişinin başkasını kontrol etmek ve isteklerini elde etmek için duygusal bağlılık kurmasıdır. Karşı tarafın hislerini sömürerek utanç, suçluluk, kaygı gibi olumsuz duygular hissetmesine yol açar. Sağlıklı bir ilişki kurulamamasına sebep olur.
Gaslighting: Bir ilişkide karşı tarafın gerçeklik algısıyla oynanmasıdır. İsmini 1944 yılında yayınlanan Gasligh isimli psikolojik gerilim filminden alır. (Gasligh filmi, bir kadının kocası tarafından artık kendi algılarını güvenmeyecek kadar ustaca manipüle edildiği bir hikayeyi konu alır.)
Pozitif sağlamlaştırma: Övgü, özür dileme, gülümseme, olumlu yüz ifadeleri, hediye ve para verme gibi yöntemlerle istenilen davranışın tekrarlanması teşvik etmeyi amaçlar.
Negatif sağlamlaştırma: Bağırma, azarlama, ağlama, duygusal şantaj, suçluluk hissettirme gibi yöntemlerle kişinin duygu ve düşüncelerine yön vermeyi amaçlar.
Ego okşama: Kişiyi yücelterek egosunu üst düzeye çıkararak ve kendini değerli hissetmesini sağlayarak hayır diyemeyecek seviyede manipüle etmektir.
İkna etme: Mantık ve muhakeme yollarını kullanarak kişinin düşüncelerine yön vermeyi amaçlar.
Duygu sömürüsü: Manipülatif kişi, kendini kurban gibi göstererek karşısındaki kişinin suçlu hissetmesine ve kendinden şüphe duymasına neden olur. Kişinin duygularını göz ardı ederek onları kendi çıkarları için kullanır.
Yalan söyleme: Gerçekleri çarpıtmak için kullanılan ve sıkça başvurulan manipülasyon yöntemidir.
Mahrum bırakma: Karşısındaki kişiyi yönlendirmek için kişiyi sevdiği ve ihtiyaç duyduğu şeylerden mahrum bırakma davranışıdır.
Küçümseme: Kişinin başka bir kişiye/gruba karşı saygısız, aşağılayıcı ve küçük düşürücü davranışlarıdır. Karşısındakinin değersiz ve önemsiz hissetmesine neden olur.
Cezalandırma: Kişinin bir davranışı yapmaması için onu korkutmak, tehdit etmek, ceza yöntemlerini kullanarak yapmamaya zorlanmasıdır.
Sorunlu davranışlar sergileme: Kişinin bir diğerine karşı sorunlu davranışlar sergilemesi ve sonrasında özür dilemesiyle gerçekleşir. Manipülatif kişi, karşısındakini suçluluk duygusuna maruz bırakarak kontrolü elinde tutmaya çalışır.
Özgüven Eksikliğinden yararlanma: İnsanların kendilerinde eksik hissettiği veya beğenmediği yönleri kullanarak özgüvenlerini daha çok düşürmeyi amaçlar.
Manipülatif İnsanların Kişilik Özellikleri
- Sıklıkla yalana başvururlar, gerçeği çarpıtmaya çalışırlar.
- Eleştiri ve yargılamayı kullanırlar.
- Zaman zaman şiddet yanlısı tutumlar sergileyebilirler.
- Yönetme ve hükmetme duyguları baskındır.
- Kendilerini üstün görme eğilimindedirler.
- Bencil ve hırslı davranırlar.
- Karşısındakini küçümseme ve değersiz görme davranışları sergilerler.
- Diğer insanları kendi kontrolü altında tutmak isterler.
- Diğer insanların zayıf ve eksik oldukları noktaları hedef alabilirler.
- Hatalarını kabullenmezler.
- Başkalarının duygularına karşı duyarsız yaklaşır ve diğerlerinin duygularını sömürürler.
- Empatiden yoksundurlar.
Manipülasyonla başa çıkma yolları
Kendinizi tanıyın: Kendinizi keşfedin. Bu sayede manipülatif insanlara karşı hazırlıklı hale gelirsiniz, sizi kolayca etkilemelerini engellemiş olursunuz.
Farkındalık geliştirme: Manipülasyona maruz kaldığınızın farkına varmak ve manipülatif davranışları belirlemek, manipülasyonla başa çıkmanın ilk adımıdır.
Sınırlarınızı belirleyin: Sınırlarınızı belirlemek, başkalarının size karşı yaklaşımını kontrol etmenize yardım eder. Kendi inanç ve değer yargılarınızı koruyun, Sınırlarınızı açıkça ifade ederek manipülasyonu etkisini azaltabilirsiniz.
İletişim yeteneklerinizi geliştirin: Kendinizi doğru ifade etmek ve başkalarıyla sağlıklı bir şekilde iletişim kurmak, manipülasyonun etkilerini azaltmaya yardımcı olur.
Empati yapın: Başkalarının duygularına ve ihtiyaçlarına saygılı olmak, manipülatif davranışlara karşı direnmeye yardımcı olur.
Sorular sorun: Manipülatif kişiler kontrolü ellerinde tutma güdüsüyle ikili ilişkilerde sohbeti yönetmeye çalışırlar. Onları sorgulayarak gerçek amaçlarını anlamaya çalışın.
Destek alın: Güvenilir bir çevreye sahip olmak, manipülasyona karşı savunmasız hissetmenizin önüne geçebilir. Aileniz, arkadaşlarınız ve terapistinizle konuşarak manipülatif davranışlarla başa çıkmak için destek alabilirsiniz.
Şevval Bayram
Kaynakça:
psikologenesdincer.com
goodtherapy.org
erdempsikiyatri.com