Tehlike, ölüm ve tiksintiye duyduğumuz hayranlığın temelleri.
Bakmak istemiyorum ama yapmalıyım!
Hepimiz bir noktada hissettik. Otobanda giderken bir araba enkazı görerek, Netflix’teki en son gerçek suç belgeseli veya bir arkadaşının eski bir binada nasıl bir hayalet gördüklerini anlatmasıyla tetiklenmiş olabilir. Kendimize bakmak istemediğimizi, dinlemek istemediğimizi ve bilmek istemediğimizi söylesek de bakarız, dinleriz ve bilgiyi ararız.
Genellikle, gördüklerimizin hoş olmayacağından korktuğumuz için bakmak istemeyiz. Bunun korku filmlerinde sık sık gerçekleştiğini görüyorsunuz. Bir ‘jump scare’ var ve katil ekranda. İzleyicilerin yarısı dehşet içinde gözlerini kapatırken, diğer yarısı ekrana yapıştırılmış durumda. Ancak gözlerini kapatan insanlar bile zaman zaman parmaklarının arasından bakarlar.
Peki bunu neden yapıyoruz? Neden kendimizi korku ve kaygının kurgusal dünyalarına maruz bırakıyoruz?
Gerçek durumlarla başlayalım. Araba enkazı hikayesi biraz eski ama iyi bir örnek çünkü bu hemen hemen herkesin deneyimlediği ve sezgisel olarak anlayabileceği bir şey. Birini yaralı görmek istemediğiniz ve enkazda kimsenin ölmesini ummadığınız hemen hemen herkes için doğrudur. Ona bakmaya mecbur hissedersiniz. İşte nedeni.
Atalarımızın dünyası tehlikeli bir yerdi. Bugün dünya da tehlikeli olabilir, ancak bugün mevcut olan en temel tedaviler bile bir yaralanmanın ciddiyetini ciddi şekilde azaltabilir. 10.000 yıl önce (hatta 100 yıl önce) yaralandıysanız, hayatta kalma şansınız bugün modern tıpta olduğundan çok daha azdı. Kan kaybı sizi öldürmediyse bile, ortaya çıkan bir enfeksiyon olabilir. Bu, tehlikeden kaçınmaya veya en azından tehlikenin sonuçlarından kaçınmaya teşvik etti.
Bununla birlikte, tehlikeden kaçınmak için önce onun hakkında bir şeyler bilmelisiniz. Bir şey hakkında ne kadar çok şey bilirseniz, onu o kadar iyi tahmin edebilirsiniz. Ve bunu ne kadar iyi tahmin edebilirseniz, gerçekleşmesi durumunda sonuçlarla o kadar iyi başa çıkabilirsiniz.
İşte merak burada devreye giriyor. Bir araba enkazının ne kadar kötü olduğunu öğrenmek için bir araba enkazında olmak istemiyorum. Ayrıca başka birinin araba kazasında olmasını da istemiyorum. Ama öyleyse, ne kadar kötü olduğunu bilmek istiyorum. Bu benim mevcut kararlarımı ve davranışlarımı şekillendirebilir.
Örneğin, araba kazası özellikle dehşet vericiyse, yavaşlamama veya günün geri kalanında bunun başıma gelme olasılığımı azaltmam için ekstra tedbirli olmama neden olabilir. Eğer sadece hafif bir kaza ise, sürüş davranışımı çok fazla etkilemeyebilir (bu harika bir gözlemsel çalışma olur!).
Bu psikolojik eğilim aynı zamanda çoğu dönemde ortaya çıktı. Roma gladyatör oyunları. Ritüellerde ve dinde ölümün varlığı. Halka açık infaz gösterisi. Gerçek suç ve korku türlerini çevreleyen devasa hayran kitlesi. Bu durumların her biri, insanların morbid merakına sahip olmasına örnektir.
Düşmanlarınızı Yakın Tutun
Bir tehdidin sonuçlarından kaçınmanın en iyi yolu, ondan kaçmak değildir. Kaçınma sizi bir veya iki kez uzaklaştırabilir, ancak gelecekteki karşılaşmalarla başa çıkmanın iyi bir yolu değildir. Tehdit hakkında verimli bir şeyler öğrenmek gelecekte onu nasıl önleyeceğinizi veya onunla nasıl başa çıkacağınızı gösterebilir.
Bu temel fikir, Michael Corleone tarafından The Godfather Part II’de güzel bir şekilde ele alındı (ve bazen ünlü Çinli askeri stratejist Sun Tzu’ya atfedilir): Arkadaşlarınızı yakın, düşmanlarınızı daha yakın tutun.
Çeviren: Ecem Beyza Yavuz
Kaynak: Psychology Today