Narsist bir anne, çocuğunun sahibi olduğunu düşünen, çocuğunun hayatını kontrol eden, çocuğu üzerinden kendi varlığını sürdüren veya çocuğunu değersizleştirerek rekabet halinde olup onunla uğraşan bir ebeveyn olarak tanımlanabilir. Narsist anne, çocuğunun veya yetişkin olan evladının bağımsızlığını tehdit olarak algılar ve çocuğu ile ilgili absürt beklentiler içerisinde olur. Çocuğunun beklenti, arzu, şikâyet ve sınırlarının farkında olmayan, çocuğunun adına doğruyu ve yapılması gerekenleri bilen ve çocuğunun tüm bunlara koşulsuz olarak uymasını bekler. Çocuğunu “ kendi uzantısı olarak” görür. Buna çocuğu, kendinden ayrı bağımsız bir birey gibi değil de kendisinin devamı ya da parçası olarak görmek diyebiliriz. Anne lokomotifse çocuk vagondur. Çocuk, annenin gittiği yönü takip etmek zorundadır. Aksi halde anne tarafından cezalandırılır, korkutulur, utandırılır, sevilmez, değersiz ve yetersiz hissettirilir. Toplum içerisinde, bu anneler mükemmel ve sevgi doludurlar. Ancak kapalı kapılar ardında öfkelenirler, çığlık atarlar ve eleştirirler.
Narsist anne, çocuğun duygusunu anlayamaz dolayısıyla o duyguyu göremez ve karşılayamaz. Çocuk bundan kendi amaçlarının ve ihtiyaçlarının önemli olmadığını öğrenir ve annesinin merhametinden mahrum kalmamak için annesini memnun etmeye çalışır. Fakat mükemmel bir çocuk olmaya çalışmak ve narsist annenin gerçekçi olmayan arzularına göre yaşamak kaygıya ve depresyona yol açabilir.
Narsist bir anne çocuğu yük olarak görür, baş belası ya da ayak bağı olarak algılayabilir. Kendi hayatını engelleyen, değersiz, bir birey değil de işe yaramaz bir şey olarak düşünebilir. Bu profile uyan bir anne ile büyümek, zihinsel sağlığınıza ciddi şekilde zarar verebilir. Neyin yanlış olduğunu anlamadan birçok konuda acı çekebilirsiniz. Narsist bir annenin duygusal ve psikolojik izleri, çocuk üzerinde uzun süreli ve bazen zayıflatıcı etkilere de neden olabilir.
- Bir annenin narsist olup olmadığını nasıl anlayabiliriz?
Patolojik olarak narsistik bir anne, aşağıdaki davranışların birçoğunu, sürekli ve alışkanlık haline getirmiştir ve bu davranışlarının çocuğunu nasıl etkilediğinin büyük ölçüde farkında olmadan veya umursamadan yapmaya devam etme eğilimindelerdir.
1. Çocuğu Kullanma
Çoğu anne çocuklarının başarılı olmasını ister. Bununla birlikte bazı narsistik anneler çocuklarından sadece kendi bencil ihtiyaçlarının veya hayallerinin gerçekleşmesi için çocuklarının yararına olmayan absürt beklentilere sahiptirler. Bu nedenledir ki çocuk kendi düşüncelerine, duygularına ve hedeflerine değer verilen bir çocuk olarak yetişmek yerine, çocuğun bireyselliği azalarak sadece annesinin kişisel isteklerinin bir uzantısı haline gelir. “Benim hiç sahip olmadığım fırsatların var… Doktor olduktan sonra istediğin şeyi yapabilirsin. O zamana kadar benim dediğim olacak! ” gibi.
2. Rekabetçi Değersizleştirme
Bazı narsistik anneler, kendi özgüvenlerini sarstığı için çocuklarının yüksek potansiyeli ve başarıları karşısında kendilerini tehdit altında hissederler. Sonuç olarak, narsistik bir anne çocuğunu alaşağı etmek için belirgin bir çaba gösterebilir. Bu tür rekabetçi değersizleştirmeye örnekler; her şeye kusur bulma, gereksiz yere yargılama ve eleştiriler, olumsuz karşılaştırmalar, olumlu tutum ve duyguların geçersiz kılınması, başarı ve kazanımların reddedilmesi ya da yok sayılması gibi. Genelde bu tutum ve davranışlar altında yatan mesajlar şöyledir; “Sende her zaman eksik/yanlış bir şeyler var” ve “Asla yeterince iyi olmayacaksın.” Böylece narsistik anne, çocuğunun özgüvenini zedeleyerek kendi özgüvenini ve değerini arttırır.
3. Manipülasyon
Narsistik annenin manipülasyonunun yaygın örnekleri şunlardır:
Suçluluk tribi; “Senin için her şeyi yaptım ve sen çok nankörsün.”
Suçlama; “Benim mutsuz olmam senin suçun.”
Utandırma; “Senin kötü performansın, ailemize utanç kaynağı.”
Olumsuz karşılaştırma; “Neden erkek kardeşin kadar iyi olamıyorsun?”
Anlamsız baskı; “Beni gururlandırmak için daha iyisini YAPACAKSIN.”
Manipülatif ödül ve ceza; “Senin için seçtiğim bu bölümü okumazsan desteğimi keseceğim.”
Duygusal baskı; “Beklentilerimi karşılamadığın sürece iyi bir evlat değilsin.”
Bu manipülasyon biçimlerindeki ana mesaj; sevginin, sağlıklı ebeveynliğin doğal bir ifadesi olmasından ziyade koşullu bir şekilde verilmesi ve sevginin esirgenmesinin de tehdit ve ceza olarak kullanılmasıdır.
4. Katı ve/veya Alıngan
Bazı narsistik anneler çocuklarından beklentileri söz konusu olduğunda oldukça katıdır. Çocuklarını en küçük detaylara kadar yönetirler ve herhangi bir sapma olduğunda üzülebilirler. Ayrıca bazı narsistik anneler çok alıngandır ve kolayca tetiklenirler. Narsistik annenin katılığının veya alınganlığının tek bir sebebi vardır: çocuğunu kontrol etme arzusu. Çocuk, annesinin kontrolü dışına çıktığında narsistik anne olumsuz ve orantısız bir şekilde tepki verir.
5. Empati Eksikliği
Narsistik bir annenin en yaygın tezahürlerinden biri, çocuğun düşünce ve duygularının farkında olmayıp onları önemli olarak görmemektir. Sadece kendilerinin ne düşündüğü ve nasıl hissettiği önemlidir. Bu tür bir etki altında büyüyen çocuklar zaman içinde şu 3 hayatta kalma içgüdüsünden birini benimserler:
Savaşmak: Kendileri için savaşabilir ve ayağa kalkabilirler.
Kaçmak: Kaçarak ebeveyn(ler)inden uzaklaşabilirler.
Donmak: Duruma tepkisiz kalarak ebeveyni tarafından geçersiz kılınmış öz benliklerini sahte bir kişilik ile değiştirmeye başlayabilirler (rol yaparlar). Ve böylece narsisizm özelliklerini kendileri de benimserler.
6. Bağımlılık /Karşılıklı Bağımlılık
Bazı narsistik anneler çocuklarının hayatlarının geri kalanında kendilerine bakmasını bekler. Bu tür bağımlılıklar duygusal, fiziksel ve/ya finansal olabilir. Yaşlı ebeveynlere bakmakta yanlış bir şey olmasa da (bu takdir edilesi bir davranıştır), narsistik anne genellikle çocuğunun kendi önceliklerine ve ihtiyaçlarına çok az saygı göstererek mantıksız fedakarlıklar yapması için çocuğunu manipüle ederler. “Annem (30’lu yaşlarının sonlarında tek bir ebeveyn), benden onu maddi olarak sürekli desteklememi bekliyor. Bensiz yaşayamayacağını söylüyor.” gibi.
7. Kıskançlık ve Mülkiyetçilik
Narsistik bir anne çocuğunun sürekli olarak kendi etkisi altında kalmasını umduğundan çocuğunun herhangi bir yetişkinlik ve bağımsızlık belirtisi göstermesini aşırı derecede kıskanabilir. Çocuğunun kendi akademik ve kariyer yolunu seçmesinden, ebeveyni tarafından onaylanmayan arkadaşlar edinmeye ve kendi önceliklerine zaman ayırmasına kadar birçok bireyselleşme ve ayrışma eylemi, narsistik anne tarafından olumsuz ve kişisel olarak yorumlanabilir. “Bunu neden bana yapıyorsun?” Özellikle çocuğun yetişkin hayatında romantik bir partnerin ortaya çıkması büyük bir tehdit olarak görülebilir ve sıklıkla reddetmeye, eleştirilere veya rekabetçi davranışlara sebep olabilir. Bazı narsistik ebeveynlerin gözünde hiçbir romantik eş çocukları için yeterince iyi değildir ve hiç kimse çocuklarının egemenliği söz konusu olduğunda onlarla boy ölçüşemez. “O kadın, oğlumu benden almaya nasıl cüret eder. O kim olduğunu sanıyor?” gibi.
- 6 Tip Narsistik Anne:
1. Gösterişli dışa dönük anne: Herkesi eğlendirir ve toplum tarafından sevilir. Fakat içten içe evi paylaştığı kişiler ve çocukları tarafından kendisinden korkulur. Ailesine, iş arkadaşlarına ve hatta yabancılara verdiği sıcaklığı, güveni ve sempatiyi çocuklarına göstermez.
2. Başarı odaklı anne: Başarı odaklı anne için hayatta başardıklarınız çok önemlidir. Bir anne çocuklarının iyi notlarıyla başvurduğu okullarla, iyi derece mezun olmasıyla çokça gurur duyar. Başarı odaklı annenin olmanız gerektiğini düşündüğü kişi olmazsanız size derin bir utanç duyar, hatta öfke ve kızgınlıkla karşılık verebilir. Çocuk ancak büyük bir şey başarırsa destek alabileceğini görür.
3. Psikosomatik anne: Anne, başkalarını manipüle etmek, dediğini yaptırmak ve ilgiyi kendi üzerine çekmek için hastalık ve ağrıları kullanır. Psikosomatik anneler sıklıkla duygularından ve hayattaki bir zorluktan kaçmak için hastalıklarını kullanır. Çocuk sıklıkla babadan ya da diğer aile üyelerinden şunu duyarak büyür; “ Annene söyleme, bu onu üzer ve hasta eder.” Hatta zamanla bazı çocuklar, psikosomatik annelerin dikkatini çekmek için kendileri de hasta olmayı öğrenir.
4. Bağımlı anne: Herhangi bir şeye bağımlı bir ebeveynlerinin olması çocuklar için zordur. Çünkü bağımlı olan bir ebeveyn her zaman bağımlılığı her şeyin üstünde tutar. Bu tipik bir narsist özelliğidir; sorumlu olduklarını, etrafındaki insanları vb. düşünmeden kendi bağımlılığını bunların önüne geçirir. Bu bağımlılık madde bağımlılığı, alkol bağımlılığı veya ilaç bağımlılığı olabilir, yani anne herhangi bir şeye bağımlılık geliştirebilir. Bağımlılık geliştirilen nesne her şeyin önüne geçer ve bağımlılık, duyguları perdelemenin iyi bir yoludur.
5. Gizli kötü anne: Gizli kötü narsist anne çocuklarına kötü davrandığını başkalarının bilmesini istemez. Bir dışarıdaki hali, bir de aile içindeki hali vardır. Çocukları onları dışarıda nazik, sevecen, ilgili fakat evde istismarcı ve zalim olarak tanımlarlar. Bu yüzden anneye belirli bir kızgınlık hissetmek zordur. Özellikle aile dışındakileri kandırıyorsa. Anneniz insanların içinde “ Kızımla gurur duyuyorum. Çok güzel değil mi?” der ama eve gelince “Kesinlikle kilo vermen lazım, saçların berbat ve rezil giyiniyorsun” da der.
6. Duygusal açıdan muhtaç anne: Duygusal açıdan muhtaç olan anneler sürekli duygularını dile getirir ve çocuklarının onlarla ilgilenmesini beklerler. Çocuğun; problemlerini dinlemesini, problemlerini çözmesine yardım etmesini ve bu problemlerin yarattığı streste kendilerini sakinleştirmesini beklerler. Kendi hisleri o kadar çok ön plandadır ve kendi duygularını o kadar çok belli ederler ki; çocuğun duyguları görünmez bile. Çocuk hislerini paylaşmak istese de anne olayı kendine çevirir ve kendi hislerinden bahsetmeye başlar.
- Narsist bir anne ile nasıl başa çıkılır?
1. Neler Olduğunu Anlayın
Bir narsistle savaşta asla kazanamazsın. Narsist bir anne kontrol duygusuyla büyür. Eğer onların iradesine boyun eğmezseniz pahalı bir şekilde ödersiniz. Bu normal bir davranış değil. İhtiyaçlarının karşılanması, işlevsel bir aile yapısına sahip olmaktan daha değerlidir. Uzlaşmaya çalışırsanız durumu yalnızca kendi lehlerine manipüle edeceklerdir.
2. Kabul Et ve Bırak
Bir narsisti değiştirmeye çalışmak, onlar değişmek istemedikçe neredeyse imkansızdır. Kim olduklarını kabul etmek endişenizi azaltacaktır. Unutmayın, size yönelik olumsuz sözler ve eylemler, aslında kendileri hakkında nasıl hissettiklerinin veya sorunlu kişiliklerinin bir sonucunun yansımasıdır.
3. Manipülasyon Girişimlerine Direnmek
Narsist bir annenin çocuğunun delirmiş veya kuruntulu hissetmesine neden olması yaygındır. Narsist bir anne, bir kasırga sırasında dışarının güneşli olduğunu söyleyecektir. Benlik saygınız ve güveniniz üzerinde çalışmak, hayatta kalmanızın anahtarıdır.
4. Şefkatli Olun
Bunu göstermeseler de, derinlerde narsist anne sizi önemsiyor. Bu sert dış görünüşün altında sizden şefkat, empati ve acıma bekleyen son derece hassas biri vardır.
5. Öz-Şefkati Önceliklendirin
Çoğunlukla şefkatten yoksun zor bir çocukluk geçirdikten sonra o şefkati kendinize vermenin artık zamanı geldi. Bu istismarcı ebeveyn-çocuk ilişkisini atlattığınız için kendinizi takdir edin. Kendinizi sakinleştirmeyi öğrenin ve annenizin size veremeyeceği tüm şefkati kendinize verin. Böyle bir çocukluktan sonra iyileşmek kolay bir süreç değildir. Bu yüzden sabırlı olun ve kendinizi affedin. Muhtemelen hata yapmanın ölüm cezasına layık, affedilemez bir suç olduğunu öğrendiniz. Ama kimse mükemmel değil! Narsist ebeveyniniz de dahil olmak üzere hepimiz hatalar yaparız. İhtiyaçlarınızı ilk sıraya koymanızda bir sakınca yok. Kendinize zaman ayırmanızda bir sakınca yok. Başkalarını destekleyecek enerjiniz yoksa sorun değil. Bir açıklama yapmadan hayır demek sorun değil.
6. Başkalarından Destek Alın
Narsist annelerin çocukları, genellikle çocuklarını onaylamakta zorluk çekebilirler. Başkalarının desteğini aramak bu noktada anahtardır. Arkadaşlarınız, iş arkadaşlarınız, sosyal kulüpler vb. aracılığıyla kendi sosyal ağınızı oluşturun.
7. Biraz Kendinize Güvenin
Narsist annenizin hakaretlerine rağmen kendi değerinizi fark etmeniz önemlidir. Becerilerinizi ve yeteneklerinizi artıran aktiviteler bulmak güveninizi artırmanıza yardımcı olacaktır.
8. Sınırlarınızı Belirtin
Narsist bir anne, genellikle yapabileceklerini kanıtlamak için sınırlarınızı test edecek ve aşacaktır. Evinize davet edilmeden gelebilirler, sizi kızdırmak için aile kurallarını çiğneyebilirler. Kesin sınırlar koymalı ve bunları aştıklarında sonuçları uygulamalısınız. Bir çocuğu disipline ediyormuşsunuz gibi gelebilir – çünkü öylesiniz – ama neden ayağınızı yere bastığınız konusunda kararlı ve net olun. Eğer kurallara uymazlarsa ayrılmalarını isteyerek onlara bir mola vermeniz bile gerekebilir.
Narsist bir ebeveyn tarafından büyütülmek hayatınız boyunca birçok soruna yol açabilir. Kendinizi sebepsiz yere kızgın, kafası karışmış, stresli buluyor musunuz? Bir danışman/terapist, klinik sosyal hizmet uzmanı veya travma iyileşmesi konusunda eğitim almış bir psikolog ile çalışmak faydalı olacaktır. Eğitimli bir ruh sağlığı sağlayıcısından profesyonel yardım almak, sorunun kökenine inmenize, baş etme becerilerinizi geliştirmenize ve çocukluk travmanızdan iyileşmenize yardımcı olabilir. Narsistlerin yetişkin çocukları için tedavi çok kişisel bir deneyimdir ve deneyiminizi anlayan ve sizi güvende hissettiren bir uzman ile çalışmak önemlidir. Narsistik kişilik bozukluğunu ve narsistik istismarı veya travma iyileşmesini anladıklarından emin olun. Uzmanla görüşmekten korkmayın.
Zeynep Kalfa
Instagram: zynp_klf
KAYNAKÇA
Güler, N. (2019). Annelerin narsistik kişilik özellikleri ile çocukların sosyal yetkinlik ve davranış problemleri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Master’s thesis, İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
Rappoport, A. (2005). Co-narcissism: How we accommodate to narcissistic parents. The Therapist, 1, 1-8.
Love, S., & Feldman, Y. (1961). The disguised cry for help: Narcissistic mothers and their children. Psychoanalytic Review, 48(2), 52.