Özsaygı, bireyin kendisi hakkında olumlu ya da olumsuz tüm görüşleridir (Baumeister, 1998). Coopersmith (1967) özsaygıyı, bireyin kendisine karşı kişisel tutumu olarak tanımlamaktadır. Özsaygı sadece içsel faktörlerle değil, aynı zamanda bireyin kendisini sosyal çevrede görme biçimiyle de şekillenir. Dolayısıyla bireyin özsaygısı, benlik algısını ve olaylara karşı tepkilerini, duygularını ve düşüncelerini de etkiler. Özsaygısı düşük olan bireylerin sosyal ortamlarda daha fazla sosyal kaygı yaşamaları daha olasıdır.
Düşük Özsaygı
Düşük öz saygının iki türü vardır. İlki pasif tip düşük öz saygı, ikincisi ise agresif tip düşük öz saygıdır. Pasif tip düşük öz saygı korkuya, aşağılığa, kabuğuna çekilmeye, kendini aciz ve kurban görmeye dayanır. Bu tip bireyler egoist olarak adlandırılmamak için kendilerini başkalarından aşağı görürler, kendi haklarının diğerlerinin haklarından daha değersiz olduğunu düşünürler, güven eksikliğinden dolayı başkalarına bağımlıdırlar, değişimden korkarlar ve başkalarının kendileri hakkında ne düşündükleriyle çok fazla ilgilenirler. Pasif tip düşük öz saygı bireyin kendi benliğine düşmandır. Agresif tip düşük özsaygının kaynağında korku vardır. Ancak bu korku dışarıdan algılanmaz. Bu bireyler bir şeyleri kaybetmemek için agresif davranırlar. Kendilerini başkalarından üstün görürler, egoist denmekten korkmazlar, kendi haklarının diğerlerinin haklarından daha değerli olduğunu düşünürler, başkalarını aşağı görürler, kibirlidirler, aşırı özgüven hissederler, saldırgan ve alaycıdırlar, başkalarının duygularını görmezden gelirler, hataları nadiren kabul ederler. Agresif tip düşük öz saygı, hem başkalarına hem de bireyin kendi benliğine düşmandır.
Özsaygı ve Sosyal Kaygı Arasındaki İlişkiyi Araştıran Çalışmalar
Zimbardo (1977), özsaygı ile utangaçlık arasında negatif bir ilişki olduğunu vurgulamıştır. Seema ve Kumar’ın (2017) çalışmasında, ergenlerle yapılan bir araştırma sonucunda özsaygı ile sosyal kaygı arasında anlamlı negatif ilişki bulunmuştur. Van Tuijl ve arkadaşları (2014), özsaygıyı artırma müdahalelerinin sosyal kaygı belirtilerini azaltmaya yardımcı olacağını vurgulamıştır. Khanam ve Moghal (2012) tarafından yapılan çalışmada özsaygının başkaları tarafından olumsuz değerlendirilme korkusu ve sosyal kaygının yordayıcısı olduğu bulunmuştur. Eriş ve İkiz’in (2013) araştırmasında ise, ergenlerin özsaygı düzeyi ile sosyal kaygı düzeyi arasında anlamlı düzeyde olumsuz bir ilişki olduğu bildirilmiştir.
Özsaygıyı Geliştirmeyi Amaçlayan Çalışmalar
Doğru ve Peker (2002), özsaygı geliştirme programlar hakkında bir araştırma yapmıştır. Deney grubuna katılan öğrencilere haftada bir gün 90 dakikalık özsaygı geliştirme programı uygulanmıştır. Deney ve kontrol grubu arasında anlamlı bir fark bulunmuştur. Öz saygı geliştirme programına katılan öğrencilerin öz saygı düzeyleri olumlu yönde değişmiştir.
Zorba ve arkadaşları (1997) öğrencilerle bir çalışma yapmıştır. Öğrencileri kampa götürerek sabah ve akşam ilk deney grubu ile birlikte egzersiz yapmışlardır. İkinci deney grubu kampa katılmış ancak egzersiz yapmamıştır. Gruplar arasında anlamlı bir fark bulunmuştur. En yüksek özsaygı puanı kampa ve egzersiz programına katılan ilk gruptan gelmiştir. En yüksek ikinci özsaygı puanı sadece kampa katılan ikinci gruptan gelmiştir. Bu sonuçlardan egzersiz veya eğlenceli aktivitelerle öğrencilerin özsaygısının geliştirilebileceği sonucu çıkmaktadır.
Adıgüzel ve Altınova (2012), yetişkinlerle bir çalışma yapmıştır. Deney grubu için yaratıcı drama yöntemi ile özsaygı geliştirme programı oluşturulmuş ve 12 oturum olarak uygulanmıştır. Sonuç olarak, deney ve kontrol grubu arasında anlamlı bir fark kaydedilmiştir. Programa katılan grubun özsaygı düzeyi daha yüksek bulunmuştur.
Psk. Eda MAT
Kaynak:
Adıgüzel, Ö. & Altınova, H. (2012). Yaratıcı drama yönteminin kadınların özsaygı düzeyine etkililiği. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 1(3), 145-164.
Baumeister, R. F. (1998). The self. In D. T. Gilbert, S. T. Fiske, & G. Lindzey (Eds.), Handbook of social psychology, 4, 680-740. McGraw-Hill.
Coopersmith, S. (1967). The antecedents of self-esteem. W. H. Freeman and Company.
Doğru, N. & Peker, R. (2004). Özsaygı geliştirme programının lise dokuzuncu sınıf öğrencilerinin özsaygı düzeylerine etkisi. Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(2), 315-328.
Eriş, Y. & İkiz, F. E. (2013). Ergenlerin benlik saygısı ve sosyal kaygı düzeyleri arasındaki ilişki ve kişisel değişkenlerin etkileri. Turkish Studies (Elektronik), 8(6), 179-193.
Khanam, S. J., & Moghal, F. (2012). Self-esteem as a predictor of fear of negative evaluation and social anxiety. Pakistan Journal of Psychology, 43(1).
Seema, G. B., & Kumar, G. V. (2017). Self-esteem and social anxiety in adolescent students. Journal of Psychosocial Research, 12(2), 247-254.
Van Tuijl, L. A., de Jong, P. J., Sportel, B. E., de Hullu, E., & Nauta, M. H. (2014). Implicit and explicit self-esteem and their reciprocal relationship with symptoms of depression and social anxiety: A longitudinal study in adolescents. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 45(1), 113-121.
Zimbardo, P. G. (1977). Shyness: What it is and what to do about it. Jove.
Zorba, E., Tekin, A., Özdağ, S., & Akçakoyun, F. (1997). Egzersiz programlı kamp yaşantısı ve özsaygı ilişkisi. Gazi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 2(4), 29-34.