Özet: Ünlü plastik el illüzyonu maruz bırakma terapisinin stresi olmaksızın OKB’yi yenmede yardımcı olabilir. 

Kaynak: Cambridge Üniversitesi

Obsesif Kompülsif Bozukluk (OKB) dünya çapında her 50 kişiden birini etkilemektedir. Bozukluğun OKB hastalarının neredeyse yarısını etkileyen en yaygın türlerinden biri, aşırı yıkama davranışına sebep olan -kapı kolu gibi olağan bir şeye bile dokunmaktan korkmak gibi- güçlü kontaminasyon (kirlenme) korkuları ile görülür. Bu durum insanların yaşamlarında, zihinsel sağlıklarında, ilişkilerinde ve iş hayatları üzerinde ciddi bir etkiye sahip olabilir. 

OKB’nin tedavisinde Prozac gibi ilaçlar ve bir tür bilişsel davranışçı terapi (‘konuşma terapisi’) olan “maruz bırakma ve tepki önleme”nin kombinasyonu kullanılıyor. Bu maruz bırakma terapisinde genelde, OKB’li bireylere tuvalet gibi kirli yüzeylere dokunma ve daha sonra el yıkamaktan kendilerini alıkoymaları talimatları veriliyor. Ancak bu deneyim zaman zaman o kadar stresli olabilir ki çoğu hasta katılım sağlamak istemiyor.

Cambridge Üniversitesi Psikiyatri Bölümü’nde görev yapan nörobilimci Baland Jalal: “OKB birçok insan için son derece semptomları zayıflatıcı bir durum olabilir fakat tedaviler her zaman kolay değildir.”

“Aslında, maruz bırakma terapisi çok stres verici olabilir. Ayrıca her zaman etkili değildir ve birçok hasta için uygulanabilir değildir.”

Bu zorluğun üstesinden gelmek için, Birleşik Krallık ve ABD’den bir araştırma ekibi, hastalara ellerini kirletmelerini söylemek yerine plastik bir eli kirletmeyi teklif ettiler, “çok algılı uyarım terapisi” dedikleri bu  prosedürün korkularını yenmede işe yarayıp yaramayacağını test ettiler. 

Teknik, “plastik el illüzyonu” olarak bilinen ünlü bir numaraya dayanıyor. Bu illüzyonda, katılımcı iki elini de önündeki masanın üzerine bulunan paravana sağ elini göremeyecek şekilde koyuyor. Bunun yerine paravanın sol tarafında plastik bir sağ el görüyorlar. İllüzyonist -bu durumda deneyci- hem plastik eli hem de gözükmeyen sağ eli bir boya fırçasıyla sıvazlıyor. Birkaç dakika sıvazladıktan sonra genelde katılımcı plastik elden kaynaklanan dokunma hissini kendi eliymiş gibi hissettiğini söylüyor. 

Çoğu durumda, plastik el illüzyonu sadece iki el de eşzamanlı bir şekilde sıvazlandığında işe yarıyor. Eğer eşzamansız sıvazlanırlarsa illüzyon zayıflıyor ya da tamamen kayboluyor. Bununla beraber, şizofreni ve beden dismorfik bozukluğu gibi bir dizi psikiyatrik durumda, illüzyon her iki durumda da işe yarıyor gibi görünüypr. Bu da bu hastaların zihinlerinde bulunan beden algılarının sağlıklı bireylerinkinden daha kolay şekillendirilebilir olduğunu ileri sürmektedir.

Jalal ve nörobilimci VS Ramachandran tarafından yapılan ve sağlıklı katılımcılarla çalışılan bir önceki araştırmada, illüzyonun etki göstermeye başlamasıyla araştırmacılar plastik eli sahte dışkıyla kirlettiler. Katılımcılar sanki kendi elleri kirlenmiş gibi tiksinti duyduklarını söylediler. 

13 Ocak’ta Frontiers in Human Neuroscience’da yayınlanan yeni bir çalışmada Jalal ve Ramachandran Harvard Üniversitesi’nden araştırmacılar; Psikoloji Bölümü’nde Klinik Eğitim müdürü olan Richard J. McNally ve Psikiyatri bölümünden Jason A. Elias ve Sriramya Potluri birlikte çalıştılar. 

Ekip, Harvard Tıp Fakültesi’ne bağlı yoğun bir yatılı tedavi programı olan McLean Hastanesi Obsesif Kompulsif Bozukluk Enstitüsü’nden 29 OKB hastası ile çalıştılar. Bu hastalardan on altı tanesinin saklı elleri ve plastik elleri aynı anda sıvazlanırken geriye kalan 13 hastanın (kontrol grubu) elleri eşzamansız sıvazlandı.

Beş dakikalık sıvazlamadan sonra katılımcılardan plastik eli ne kadar kendilerininmiş gibi hissettiklerini derecelendirmelerini istediler. Deneyciler daha sonra sahte dışkıyı plastik elin üzerine yaymak için bir peçete kullandılar. Bir yandan da katılımcının gerçek sağ eline -gerçek ellerine kir yayılmış gibi hissetmelerini sağlamak için- eş zamanlı olarak nemli bir kâğıt havluyla hafifçe vuruldu. Daha sonra katılımcılardan tiksinme, anksiyete ve el yıkama dürtüsü seviyelerini derecelendirmeleri istendi. Ve deneyci, katılımcıların tiksinme yüz ifadelerini derecelendirdi. 

Araştırmacılar, deney ve kontrol gruplarındaki hastaların eşit derecede plastik el illüzyonu hissettiklerini buldu. Başka bir deyişle, gerçek elleri ve plastik elleri eşzamansız sıvazlandığında bile plastik eller kendilerininmiş gibi hissetmeye başladılar. Beklenildiği gibi, iki gruptaki hastalar başlangıçta benzer kirlenme düzeyleri bildirdiler.

Deneyci daha sonra temiz kağıt havluyu ve plastik eli kirletmek için kullanılan peçeteyi, plastik el üzerinde sahte dışkılar bırakacak şekilde kaldırdı. Deneyci plastik eli ve katılımcının gerçek elini 5 dakika daha sıvazlamaya devam etti. Bundan sonra katılımcı yeniden kirlenme derecelendirmesini yaptı ve deneyci yeniden yüz ifadelerini derecelendirdi. 

Deney grubundaki hastalar daha çok tiksinmişti: Kontrol grubundaki katılımcılar %35 oranında tiksinme yüz ifadesine sahipken deney grubundaki katılımcılar %65 oranında tiksinme yüz ifadesine sahiptiler. Bu da, sıvazlanma süresinin arttıkça plastik el illüzyonunun güçlendiğini gösteren önceki çalışmaları desteklemektedir.

Ardından deneyci sıvazlamayı bıraktı ve sahte dışkıları katılımcının gerçek sağ elinin üstüne yerleştirdi ve katılımcıdan bir kez daha kirlenme derecelendirmesini yapmasını istedi. Deney grubunda farklar daha belirgindi. Kontrol grubundakilerin tiksinti, anksiyete ve el yıkama dürtülerinin seviyeleri ortalama 7 iken deney grubunun seviyeleri ortalama 9 idi. Bu da kirlenme derecelendirmeleri arasında genel olarak %23 fark var demektir. 

“Gerçek eli ve plastik eli eşzamanlı olarak sıvazlamak, zamanla daha güçlü ve çok daha güçlü, nihayetinde kendi elleriymiş gibi hissetmelerine sebep olacak bir illüzyon oluşturuyor gibi gözüküyor.” diyor Jalal. “Bu, on dakikadan sonra kirlenmeye karşı olan tepkinin daha şiddetli olduğu anlamına geliyor. Bu bizim deneyimizin bittiği nokta olsa da araştırmalar gösterdi ki devam ettirilen maruz bırakma, kirlenme hissinde azalmaya yol açıyor -ki bu da geleneksel maruz bırakma terapisinin temelidir.”

Bu zorluğun üstesinden gelmek için, Birleşik Krallık ve ABD’den bir araştırma ekibi hastalara ellerini kirletmelerini söylemek yerine plastik bir eli kirletmenin, “çok algılı uyarım terapisi” dedikleri bir prosedürün, korkularını yenmede işe yarayıp yaramayacağını test ettiler. 

Resim Cambridge Üniversitesi’nden alınmıştır

Jalal, plastik el kirlenmesi prosedürünün tiksinme düzeyleri ve kirlenme derecelendirmelerinde -30 dakika sonra- benzer bir düşüşe yol açacağını varsayabileceğimizi söylüyor. 

Jalal, plastik el illüzyonunun maruz bırakma terapisinin yol açtığı stres olmadan OKB hastaları için yeni bir tedavi yöntemi sunduğunu söylüyor. “Makul derecede gerçekçi olan ve doğrudan olmayan, gerçek el yerine plastik eli kirlettiğimiz bir tedavi oluşturabilirsek bu, daha çok insanın maruz bırakma terapisine tolerans göstermesine yardımcı olabilir ve hatta maruz bırakma terapisinin yerine geçebilir. 

Jalal, daha önceden OKB hastalarına yönelik, bir akıllı telefon uygulaması da içeren diğer doğrudan olmayan tedaviler üzerinde çalıştı. Diğer doğrudan olmayan tedavilerden farklı olarak bu yeni yaklaşımın, hastanın vücudunun bir kısmının kirlendiğine dair kuvvetli bir illüzyon oluşturduğunu ve bunun daha da etkili olduğunu söylüyor. Bunun başka faydaları da var: “Geleneksel maruz bırakma terapisi stresli olabilirken, plastik el illüzyonu en başta genellikle insanları güldürüyor, rahatlamalarına yardımcı oluyor. Ayrıca sanal gerçekliğe göre daha kolay ve ucuz. Böylelikle sıkıntı içinde olan hastalar için ister yetersiz kaynaklara sahip olsun isterse acil bir durum olsun, ulaşılabilirler.

Jalal bir sonraki adımın randomize edilmiş klinik deneyler yapmak ve bu tekniği var olan tedavilerle karşılaştırmak olduğunu söyledi. Ramachandran da buna katılıyor ve ekliyor: “Bu sonuçlar ikna edici ama kesin değil. Daha geniş örnekleme ve bazı metodolojik pürüzleri gidermeye ihtiyacımız var” 

Çok algılı uyarım terapisinin diğer uygulamaları iğneden korkan insanlar için bir terapi içerebilir. Maruz bırakma terapisinde gerçek bir kola tekrarlanmış iğne enjeksiyonu kullanılabilir ve bu da damar delinmesine yol açabilir. Plastik ek kullanmak kullanışlı ve akıllıca bir alternatif olabilir.

Çeviren: Zeynep Şevval Bayraktar

Kaynak: Neurosciencenews