Herkes zihin-beden bağlantısını her zaman deneyimler. Zihin-beden bağlantısı, beynimiz ile vücudumuz arasındaki, omuriliği ve elektriksel ve kimyasal habercileri (nörotransmiterler ve hormonlar gibi) içeren ileri geri iletişimdir. Bu iletişim sistemi, vücudumuzu (gözlerimiz, kulaklarımız, burnumuz ve cildimiz gibi) kullanarak bilgi almak, bu bilgiyi beynimize ulaştırmak ve ardından vücudun her yerine harekete geçmek için önemli mesajlar göndermekten sorumludur. Bu sistem beynimizin vücudumuza parmaklarımızı hareket ettirmek, aç olduğumuzu fark etmek, tehlikeden kaçmak gibi sinyaller göndermesini sağlayan sistemdir. Zihin-beden bağlantısı otomatik ve istemsizdir.
Savaş-kaç ya da donma tepkisi zihin-beden bağlantısının harika bir örneğidir. Tehlikede olduğumuzu hissettiğimizde çok güçlü bir fiziksel tepki tetiklenir. Bu, korktuğumuzda ve büyük bir tehlikenin mevcut olduğu durumlarda gerçekleşebilir. Korktuğumuzda veya stresli olduğumuzda ve tehlikenin yaşamı tehdit edici olmadığı durumlarda da bu durum ortaya çıkabilir.
Sinir sisteminin iki ana bölümü vardır:
- Sempatik sistem
- Parasempatik sistem
Bu iki sistem her zaman dengede hareket etmektedir. Sempatik sinir sistemi arabadaki gaz pedalına benzer; vücudunuza harekete geçmesini söyler. Parasempatik sinir sistemi ise arabadaki frenlere benzer; vücuda sakinleşmesini söyler. Savaş-kaç ya da donma tepkisi, sempatik sinir sisteminin alarmı çalmasıdır. Vücudun savaş-kaç ya da donma tepkisi kulaklarınızın, gözlerinizin ve burnunuzun bir sinyali algılamasıyla başlar. Beyniniz gelen bilgileri değerlendirerek bir tehlikenin varlığına ve ne yapılması gerektiğine karar verir. Daha sonra beyniniz elektriksel ve kimyasal sinyaller
kullanarak vücudunuza sinyaller gönderir. Bu sinyaller vücudunuza tetikte kalmasını ve hızlı hareket etmeye hazır olmasını söyler. Örneğin, kalbiniz daha hızlı atar, kaslarınız gerilir, gözbebekleriniz genişler ve mideniz yavaşlayarak sizi harekete hazır hale getirir. Bu, savaşarak veya kaçarak tehlikeden kurtulmanıza yardımcı olur. Tüm bu fiziksel reaksiyonlar hızlı bir şekilde ve siz farkına bile varmadan gerçekleşir. Daha sonra tehlike ortadan kalktığında parasempatik sisteminiz devreye girer ve vücudunuza sakinleşmesini söyler. Bu ‘savaş ya da kaç’ fiziksel semptomlarının tehlikeli olmadığını ancak çok güçlü olabileceğini unutmamak önemlidir.
Somatizasyon açıklandı
Tüm duyguların fiziksel bir kısmı vardır. Örneğin üzgün olduğumuzda gözyaşı dökeriz, korktuğumuzda ise daha hızlı nefes alırız. Soma, Yunancada vücut anlamına gelen bir kelimedir. Somatizasyon, stresin ve duyguların zihin-beden bağlantısı yoluyla fiziksel (veya beden) ifadesi için kullandığımız kelimedir. Hepimiz somatize oluyoruz. Aslına bakılırsa doktor ziyaretlerinin %12’ye varan oranı bedensel belirtiler içindir. Somatik belirtiler oldukça gerçektir. Herkes somatizasyon yaşar, ancak bazı insanlar için bu durum günlük yaşamın önüne geçer ve tedavi gerektirir.
Somatizasyon nasıl gerçekleşir?
Somatizasyon zihin-beden bağlantısı yoluyla gerçekleşir. Somatizasyonun başlamasının birkaç yolu vardır. Kendi başına gerçekleşebilir. Duygular ve stres fiziksel semptomlara neden olabilir. Örneğin Sarah, küçük ve yakın bir arkadaş grubuna sahip, yüksek başarılı ve sorumluluk sahibi bir gençtir. Yakın zamanda ortaokula başladı ve güçlü akademik becerilere sahip öğrenciler için zenginleştirilmiş bir sınıfa yerleştirildi. Ekim ayında Sarah bayılma nöbetleri geçirmeye başladı; masasına yığılır ya da yere düşerdi. Bu bölümler günde yirmi defaya kadar tekrarlandı. Kapsamlı bir tıbbi incelemenin ardından Sarah’ya Somatik Semptom Bozukluğu teşhisi konuldu.
Somatizasyon, tıbbi bir durumu daha güçlü veya daha yoğun hale getirebilir. Duygular ve stres, tıbbi bir durumun semptomlarını daha güçlü veya daha yoğun hale getirebilir. Örneğin Leo’ya birkaç yıl önce inflamatuar bir bağırsak hastalığı olan ülseratif kolit teşhisi konuldu. Hastanede birçok tedavi gördü ve şu anda İBH’si iyi kontrol ediliyor. Leo ve ebeveynleri, örneğin ebeveynleriyle kavga etmesi veya büyük bir okul projesinde çalışması gibi kaygı veya stres yaşadığında mide-bağırsak semptomlarının kötüleştiğini fark ettiler. Leo’ya somatizasyon unsuruyla İBH tanısı konuldu.
Ve bazen tıbbi bir hastalık kaygı ve sıkıntıya neden olabilir ve bu da daha sonra bedensel semptomlara yol açabilir. Örneğin Raj, rekabetçi futbol oynayan ve gelecekte bir üniversite takımında olmayı ümit eden atletik bir gençtir. Futbol sezonu sırasında Raj beyin sarsıntısı geçirdi. Bunun sonucunda baş ağrıları, konsantrasyon sorunları, yorgunluk ve ışığa karşı hassasiyet ortaya çıktı. Bir ay okulu kaçırdı ve takımıyla futbol oynadı. Semptomlar ortadan kalktı ama bahar tatilinde baş ağrıları geri geldi. Raj, sezon sonu play-off’ları için zamanında takıma yeniden katılamadı. Raj’a, çözülen bir beyin sarsıntısı ve ardından Somatik Semptom Bozukluğu teşhisi konuldu. Duygular ve fiziksel belirtiler arasındaki bu bağlantıya zihin-beden bağlantısı denir.
Teşhisler
Somatizasyonu tanımlayan iki ana bozukluk türü vardır:
1) Somatik semptom bozukluğu. Bu bozukluğa sahip çocuk ve gençlerde aşağıdaki gibi vücut belirtileri görülebilir:
• Karın ağrısı (göbek)
• Baş ağrısı
• Tükenmişlik
• Mide bulantısı
• Kronik ağrı
2) Dönüşüm bozukluğu (fonksiyonel nörolojik semptom bozukluğu). Bu bozukluğa sahip çocuk ve gençlerde aşağıdaki nörolojik belirtiler görülebilir:
• Zayıflık veya felç
• Baş dönmesi veya bayılma
• Anormal hareketler (sara nöbetlerine benzeyebilen)
• Konuşma sorunu
• Karıncalanma veya uyuşma
• Hafıza kaybı
Çoğu zaman insanlar güçlü fiziksel semptomlara veya tıbbi bir duruma sahip olduklarında bir “somatizasyon unsuruna” sahip olabilirler. Bu, migren gibi bir hastalığa sahip olabilecekleri anlamına gelir, ancak stres ve bazı duygular semptomları daha yoğun veya daha sık hale getirir.
Ebeveynlerin ve ailelerin çocuklarının veya gençlerinin fiziksel semptomlarının somatizasyonla ilişkili olduğunu duymaları zor olabilir. Sağlık hizmeti sağlayıcılarının “her şey çocuğun kafasında” olduğunu, çocuğun “numara yaptığını” veya “yapabileceğimiz hiçbir şey olmadığını” düşündüklerinden endişe duyabilirler. Kendilerini yalnız, sinirli ve yanlış anlaşılmış hissedebilirler.
Ne yapılabilir?
Yaralanma, enfeksiyon, doku hasarı veya iltihaplanma açısından herhangi bir yeni fiziksel semptomu bir doktorun kontrol etmesi önemlidir. Ancak semptomun somatizasyonla ilişkili olduğu durumlarda somatizasyona yönelik tedavilere başlanması da önemlidir. Bu, yan etkilere ve sorunlara neden olabilecek gereksiz testlerden veya tedavilerden kaçınabilir.
Zihin-beden bağlantısı tedavi yolunu takip etmek ve gerektiğinde tıbbi bir yola devam etmek için buna “iki yolda yürümek” diyoruz.
Somatizasyonun çok iyi ve etkili tedavileri var. Tedaviler herkes için aynı değildir. En iyi tedavi, kişinin semptomlarının duygusal ve fiziksel etkisini anlayan bir ekipten oluşur.
Ekip üyeleri şunları içerebilir:
● Aile doktorları, çocuk doktorları veya diğer tıp uzmanları
● Terapistler, psikologlar veya danışmanlar
● Psikiyatristler
● Hemşireler
● Fizyoterapistler
● Mesleki terapistler
● Sosyal çalışanlar
● Diyetisyenler
● Tamamlayıcı ve bütünleştirici tıp sağlayıcıları (masaj terapistleri, akupunktur uzmanları)
Genellikle her ekip üyesi tedavinin farklı bir bölümünü sağlar. Her üyenin çocuk veya gençle geçireceği zaman, tedavinin aşamasına ve odağına bağlı olacaktır. Ekip, doğru zamanda hangi ekip üyesi tarafından hangi tedavinin sağlanacağına karar vermek için çocuk ve aileyle birlikte çalışır.
Tedavinin birçok amacı vardır ve şunları içerebilir:
● Zihin-beden stratejileri
● İlaç tedavisi
● Terapi ve danışmanlık
● Fizyoterapi ve rehabilitasyon
Tedavi, çocuğun veya gencin fiziksel semptomlarını yönetmeyi öğrenmesine ve sağlıklı yaşama dönmesine yardımcı olur. Çocuklar, strese neyin sebep olduğunu, vücutlarının nasıl tepki verdiğini ve bunu nasıl yöneteceklerini öğrenmeyi öğrenirler. Aileler somatizasyonun yaşamı bozmasını nasıl önleyeceklerini öğrenebilirler. Ekip ayrıca okula dönüş, aktiviteler ve arkadaşlarla mümkün olduğunca bağlantı kurma gibi konularda yardımcı olmak için çocuk ve aileyle birlikte çalışır.
Bu bozuklukları olan çocuklar iyileşiyor mu?
Evet iyileşir, somatizasyonun neden olduğu semptomların çoğu kendi kendine ortadan kalkar. Bu semptomlar birkaç hafta veya aydan fazla sürerse daha aktif tedaviye ihtiyaç duyulabilir. Tedaviyle bazı çocuklar semptomsuzdur. Diğerleri bir süre daha semptomlar göstermeye devam edebilir ancak günlük yaşamda daha iyi işlev görebilirler. Birçok genç, bu yolculuğun kendileri hakkında çok şey öğrenmelerine ve yaşam için iyi başa çıkma stratejileri ve araçları geliştirmelerine yardımcı olduğunu söylüyor.
Çeviren: Şevval Nur Yılmaz
KAYNAKÇA
https://keltymentalhealth.ca/somatization