Psikologlar travmanın stresli etkilerinin üstesinden gelebilmek için insanlara sevdiklerine dayanmalarını, öz bakımlarını öncelemelerini ve kendilerine karşı sabırlı olmalarını öneriyor.
İsrail ve Hamas arasında devam etmekte olan savaş birçok kişiyi şoka ve yıkıma uğrattı. Psikoloji bilimi, şiddet ve travmanın buna hedef olan insanlar özellikle de siviller üzerindeki anlık ve uzun vadeli etkilerini ana hatlarıyla özetler.
Ayrıca araştırmalar Orta Doğu’dan gelen şiddetli günlük haber saldırısının sebep olduğu korku, kaygı ve travmatik stresin savaşı uzaktan izleyenlerin sağlığı ve iyiliği üzerinde de uzun süreli etkileri olabileceğini gösteriyor.
Travmanın Yaygın Tepki ve Karşılıkları
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Ulusal Merkezine (National Center for PTSD) göre insanların travmaya nasıl tepki ve karşılık verdikleri değişebilir.
Travmatik bir olayın ardından insanlar çoğunlukla şaşkına döner, kafası karışmış hisseder ya da acı dolu haberleri birleştiremezler. Bu ilk tepkiler azaldığında insanlar çeşitli düşünce ve davranış deneyimleyebilirler. Yaygın karşılıkları şunlar olabilir:
Yoğun ve Öngörülemeyen Hisler: Kaygılı, gergin, bunalmış ya da çok kederli olabilirsiniz. Ayrıca kendinizi normalden daha sinirli ve karamsar hissedebilirsiniz.
Düşüncelerde ve Davranış Kalıplarında Değişiklikler: Olayın tekrarlanan ve ayrıntılı anıları canlanabilir. Bu anılar herhangi gözle görülür bir sepep olmadan ortaya çıkabilir ve bunlar hızlı kalp atışlarına veya terlemeye yol açabilir. Konsantre olmak ve karar almak zor olabilir. Uyku ve yeme düzeni de altüst olabilir: Bazı insanlar aşırı yiyip aşırı uyurken diğerleri uyku kaybı ve iştahsızlık yaşayabilirler.
Çevresel Faktörlere Karşı Hassasiyet: Sirenler, yüksek sesler veya diğer duyumlar felaketle ilgili anıları uyararak yoğun kaygı yaşanmasına neden olabilir. Bu tetikleyicilere stresli olayın tekrar yaşanacağı korkusu da eşlik edebilir.
Bireylerarası Gerilmiş İlişkiler: Artan anlaşmazlıklar, aile üyeleri ve iş arkadaşlarıyla sık fikir uyuşmazlıkları ortaya çıkabilir. Ayrıca içe kapanık, soyutlanmış hale gelebilir ve sosyal etkinliklerinizden kopabilirsiniz.
Strese Bağlı Fiziksel Semptomlar: Baş ağrısı, mide bulantısı ve göğüs ağrısı meydana gelebilir ve tıbbi müdahale gerektirebilir. Önceden var olan sağlık durumları faciaya bağlı stresten etkilenebilir.
Bireyler arası Gerilmiş İlişkiler: Artan anlaşmazlıklar, aile üyeleri ve iş arkadaşlarıyla sık fikir uyuşmazlıkları ortaya çıkabilir. Ayrıca içe kapanık, soyutlanmış hale gelebilir ve sosyal etkinliklerinizden kopabilirsiniz.
Strese Bağlı Fiziksel Semptomlar: Baş ağrısı, mide bulantısı ve göğüs ağrısı meydana gelebilir ve tıbbi müdahale gerektirebilir. Önceden var olan sağlık durumları faciaya bağlı stresten etkilenebilir.
Travmatik Stresle Başa Çıkma
İyi haber şu ki travmanın stresli etkileriyle başa çıkmanın ve bunları tedavi etmenin çok etkili yolları var. Psikologlar ve diğer araştırmacılar bu faaliyetlerin yardımcı olabileceğini buldu:
Sevdiklerinizden güç alın. Destek için aile üyelerinizi veya arkadaşlarınızı belirleyin. Eğer travmatik olayı tartışmaya hazır hissediyorsanız deneyim ve duygularınız hakkında onlara konuşabilirsiniz. Günlük stresinizin bir kısmını atmak için sevdiklerinizden size ev işlerinde veya diğer yükümlülüklerinizde yardım etmelerini isteyebilirsiniz.
Öz bakımı önceleyin. Besleyici yemekler yemek, düzenli fiziksel aktivite yapmak ve iyi bir gece uykusu almak için elinizden geleni yapın. Sanat, müzik, meditasyon, rahatlama ve doğada vakit geçirme gibi diğer sağlıklı başa çıkma yöntemlerini arayın.
Sabırlı olun. Travmatik bir olayı düşünmekten kaçınmayı istemek normaldir. Ancak evden çıkmamak, aşırı uyumak, kendinizi sevdiklerinizden izole etmek ve hatırlatıcılardan kaçmak için madde kullanmak bunlarla zamanla başa çıkmak için sağlıklı yollar değildir. Kaçınmak normal olsa da, çok fazlası stresinizi uzatabilir ve iyileşmenizi engelleyebilir. Yavaş yavaş normal rutine dönmeye çalışın. Sevdiklerinizden veya bir ruh sağlığı uzmanından aldığınız destek, yeniden düzeninize döndüğünüz zaman size çok yardımcı olabilir.
Ne Zaman Yardım İstemeliyiz?
Herkes travmatik stres için tedaviye ihtiyaç duymaz. Birçok insan zamanla kendi kendilerine iyileşirler. Bununla birlikte psikologlar gibi ruh sağlığı profesyonelleri travmatik bir olayın ardından bununla başa çıkabilmek için sağlıklı yollar bulmada size yardımcı olabilir.
Eğer sıkıntınız ilişkilerinizi, işinizi veya günlük işleyişinizi etkiliyorsa, akut stres bozukluğu veya travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) yaşıyor olabilirsiniz.
Travmatik Stres için Tedaviler
Psikologlar travmatik stres veya akut stres bozukluğuyla başa çıkmanıza yardımcı olacak kanıta dayalı müdahaleler sağlayabilir. Bunlardan biri, aslen bir felaket veya terörizm sonrasında çocuklara, ergenlere, yetişkinlere ve ailelere yardım etmek için tasarlanmış psikolojik ilk yardımdır. Bu artık herhangi bir türde travma yaşamış insanlara yardım etmek için kullanılmaktadır. Psikolojik ilk yardım, travmatik bir olaydan sonra üzüntü halinin normal olduğu fikrine dayanmaktadır. Bu yaklaşımın odak noktası, stresi bir hastalıkmış gibi düşünmek yerine, buna destek ve yardım sağlamak, stres tepkileriyle başa çıkma stratejileri hakkında bilgi paylaşmaktır. Ruh sağlığı ve afet müdahale çalışanları travmadan sonraki günler ve haftalarda hastaneler, sığınma evleri, toplum ortamları ve hatta telefon kriz yardım hatlarını içeren çeşitli ortamlarda psikolojik ilk yardım sağlar. Psikolojik ilk yardımın amacı, hem kısa hem de uzun vadede üzüntü halini azaltmak, bununla başa çıkmayı ve işlevselliği geliştirmektir.
Kanıta dayalı başka bir tedavi ise, travmatik stres de dahil olmak üzere birçok psikolojik bozukluğu tedavi etmek için kullanılan bilişsel davranışçı terapidir (BDT). BDT, insanların faydasız düşünce ve davranış kalıplarını değiştirmeyi öğrenmelerine yardımcı olan psikolojik bir tedavidir. Dünya Sağlık Örgütü, yetişkinlerde akut travmatik stres semptomlarını tedavi etmek için travma odaklı BDT’yi tavsiye eder. Ayrıca bazı araştırmalar travma odaklı BDT tedavisi alan kişilerin kronik TSSB geliştirme olasılığının daha düşük olabileceğini öne sürmektedir.
Buna ek olarak, travmaya veye ihmal – istismar gibi olumsuz çocukluk durumlarına maruz kalan çocuk ve ergenlere yardımcı olmak için çeşitli tedaviler geliştirilmiştir. Bu terapilerin çoğu aile temellidir ve çocuğun ebeveynlerini veya bakıcılarını tedavi sürecine dahil eder.
Siz veya sevdiğiniz biri travmatik bir olayla boğuşuyorsa terapi yardımcı olabilir.
Kaynakça
American Psychological Association. (2023, October 17). How to cope with traumatic stress. https://www.apa.org/topics/trauma/stress