- Kişiliklerimiz farklı şekilde yaşlanır, ancak bazı değişiklikler biraz daha yaygındır.
- Birçok orta yaşlı insan, tipik gençlerden biraz daha vicdanlı ve kabul edilebilir.
- Olumsuz duygular da orta yaşlı insanlar arasında biraz daha az yaygındır.
İnsanların yaşı kaç olursa olsun, en azından bazı kişilik özelliklerinin değişmesi muhtemeldir. Yine de bir bireyin özelliklerinin tam olarak nasıl değiştiği neredeyse tahmin edilemez fakat yaşlanmanın kendisi kişilik özelliklerini nasıl değiştirir? Tipik bir orta yaşlı insan, tipik bir liseliden nasıl farklıdır? Psikologlar bunu bir grup insanı takip ederek ve hayatlarının farklı noktalarında ölçülen özellik puanlarını karşılaştırarak inceleyebilirler. Bu çok sabır ve çaba gerektirir. Örneğin, insanların 20 yaşından 50 yaşına nasıl değiştiğini görmek için araştırmacıların onları 30 yıl boyunca takip etmesi gerekiyor.
Alternatif olarak, araştırmacılar, farklılıklarının diğer nesiller arası bölünmeden ziyade yaştan kaynaklandığını varsayarak, halihazırda farklı yaşlarda olan insanların özellik puanlarını karşılaştırabilir. Bu strateji çok daha kolay ve hızlıdır. Neyse ki iki yaklaşım, kişiliklerin yaşla birlikte nasıl değişme eğiliminde olduğuna dair büyük ölçüde benzer bir tablo çiziyor.
Değiştirmenin tek yolu değil
İnsanların nasıl büyüdüğünü hayal edin. Farklı yüksekliklerde sona erer ve farklı hızlarda büyürler, ancak çoğu büyük ölçüde benzer bir büyüme yörüngesi izler: Daha sonraki ergenlik yıllarına kadar büyümek ve sonra düzleşmek normatiftir. 18 yaşında, çok azı tipik bir 8 yaşındakinden daha kısadır ve neredeyse hiç kimse 8 ila 18 yaş arasında kısa kalmaz.
Kişilik özellikleri çok farklı gelişir:
- Gelişim yetişkinlikte durmaz ve değişiklikler her zaman olabilir.
- Bunu değiştirmenin açıkça normatif olan tek bir yolu yoktur. İnsanlar yaşlandıkça herhangi bir özellikte inip çıkabilirler. Ama yine de bazı kalıplar diğerlerinden daha yaygındır.
Değiştirmenin biraz daha yaygın yolları
Kişilik özelliklerinin değişimiyle ilgili en geniş çaplı araştırmalar, yetişkinlik dönemlerinde olan ve en fazla 80’li yaşlarındaki insanlar üzerine yapılmıştır. Burada 20’li yılların başından 50’li yaşlara kadar olan değişikliklere odaklanıyorum çünkü bulgular daha sonraki on yıllar için daha az tutarlı ve daha karmaşık.
Ulusal kişiler de dahil olmak üzere birçok klişe neredeyse tamamen yanlıştır (milliyet, kişilikte neredeyse hiç fark yaratmaz.). Ancak tamamen doğru olmasa da insanların yaşın kişilik özelliklerini nasıl değiştirdiğine dair inançları en azından yanlış değil. Değişikliklerin yönünü doğru anlıyorlar ama güçlerini abartıyorlar. Örneğin, pek çoğu, insanların yaşlandıkça daha nazik, daha işbirlikçi, organize ve saygılı olmaya meyilli olduğuna inanıyor ve gerçekten de bu tür değişiklikleri insanlar arasında zıt değişikliklerden biraz daha yaygındır. Beş Büyük Kişilik Özelliği açısından, zaman içinde daha kabul edilebilir, vicdanlı ve duygusal olarak istikrarlı hale gelmek, yetişkinler arasında zıt yönlerde değişmekten daha yaygındır. Araştırmacılar bu eğilimleri kişilik olgunlaşması olarak adlandırılıyor çünkü yüksek düzeyde uyumluluk, vicdanlılık ve duygusal istikrar arzu edilir ve daha iyi yaşam sonuçlarıyla birlikte gitme eğilimindedir.
Geriye kalan iki Büyük Beş Özellik olan dışa dönüklük ve açıklık için, insanların yükselmeye mi, düşmeye mi yoksa aynı kalmaya mı daha yatkın oldukları daha az nettir. Çalışmalar genellikle metodolojilerine bağlı olarak farklı sonuçlar bildirir.
Bir düşünce deneyi
Bu değişikliklere bazı sayılar koymak için bir düşünce deneyi ile oynayalım. Büyük bir çalışma yürüttüğünüzü ve milyonlarca insanın Beş Büyük Kişilik Özelliğini ölçtüğünüzü varsayalım. Her bir özellik için, katılımcılarınız puanları hakkında geri bildirim alır:
- Düşük (tüm katılımcılar arasında en alt üçte birlik)
- Orta (orta üçte birlik)
- Yüksek (ilk üçüncü)
20 yaşında 1000 kişiyi rastgele seçtiğinizi ve her birini rastgele seçilmiş 50 yaşındaki biriyle eleştirdiğinizi varsayalım. Her Büyük Beş Özellik için şimdi şu soruyu sorabilirsiniz: Yaşlı çift üyesinin genç kişiden daha yüksek geri bildirim alma olasılığı ne kadardır?
Farklı kişilik testleri ile birkaç ülkede insanların uyumluluğunu ve vicdanlılığını ölçen birçok çalışmada, insanlar ortalama olarak 50 yaşında, 20 yaşına göre yarım standart sapmanın biraz üzerinde daha yüksek puan alıyor. Duygusal istikrar için, yaş farkı muhtemelen biraz daha küçüktür. Yarım standart sapma mı? Bu sayı araştırmacıları heyecanlandırabilir, ancak çoğu insan için fazla bir şey ifade etmez. Bir anlam vermek için düşünce deneyimize şu şekilde çevirebiliriz:
-Çiftlerin yaklaşık yüzde 50’sinde yaşlı kişi daha yüksek geri bildirim alır.
-Çiftlerin yaklaşık yüzde 30’unda her ikisi de aynı geri bildirimi alıyor.
-Çiftlerin yaklaşık yüzde 20’sinde genç olan kişi daha yüksek geri bildirim alır.
Dolayısıyla, uyumluluk ve vicdanlılık için, insanların yaklaşık yarısının orta yaşta liseden yeni ayrılanlara göre daha yüksek puan alması yaşta liseden yeni ayrılanlara göre daha yüksek puan alması bekleniyor. Diğer yarısı ya aynı kalabilir (belki arada birkaç kez inip çıkarak) ya da yaşlandıkça daha düşük puanlar alabilir. Duygusal istikrar için bu oranlar biraz daha eşittir.
Tüm yaş trendlerini aynı anda takip etmek daha nadirdir
Üç özelliğin her biri, uyumluluk, bilinç ve duygusal istikrar, yaşla birlikte azalmaktansa artma olasılığı daha yüksek olsa da herhangi bir kişinin bu özellik artışlarının tümünü yaşaması daha az yaygındır.
İşte matematik böyle çalışır: Birkaç şeyin beklendiği gibi olma olasılığı, her birinin ayrı ayrı gerçekleşme şansından daha düşüktür. Örneğin, iki özelliğin her birinde beklenen değişikliklerin olasılığı 0,5 ise, her iki özelliğin de beklendiği gibi değişme olasılığı
0,50,5= 0,25 veya yüzde 25’tir. Üç özellik için her şeyin beklendiği gibi gitme olasılığı daha da küçüktür.
Dolayısıyla, insanların değişmesi için gerçekten tek bir normatif yol yoktur. Değişmenin birçok yolu tamamen normaldir, sadece bizim doğru olduğunu düşündüğümüz şey açısından değil, aynı zamanda istatiksel olarak da.
Bu da herhangi bir kişinin kişilik özelliklerinin yaşlandıkça tam olarak nasıl değişeceğini tahmin etmenin kolay olmadığı anlamına gelir.
Merve İrem Güncü