Özet: Yeni bir çalışma, gün doğumu ve gün batımı gibi kısa süreli doğal olayların insanlar üzerinde etkileri olabileceğini belirtmiş ve bu etkileri ölçmeye çalışmıştır. Araştırmacılar, 2.500’den fazla katılımcıya hem kentsel hem de doğal ortamların dikkatle kontrol edilmiş görüntülerini göstermek için en son teknoloji bilgisayar grafikleri kullanmışlardır. Bu sahnelerde öne çıkan unsur olarak gün batımı ve gün doğumu yer aldığında günün herhangi bir zamanında oluşan güneşli duruma nazaran katılımcılar bu görselleri büyük ölçüde daha güzel olarak nitelendirmişlerdir. Beklenmedik bir şekilde çalışma, gün batımı ve gün doğumunun ayrıca insanların huşu duygularında belirgin artışları tetikleyebileceğini açığa çıkartmıştır.

Doğanın zihinsel sağlığımız üzerindeki etkisini araştıran pek çok araştırma olmasına rağmen birçoğu bu etmenleri sakin ve mavi gökyüzü altında incelemiştir. Şaşırtıcı bir şekilde, bu çalışmalardan çok azı ‘ephemeral phenomena’ yani ‘kısa ömürlü’, ‘gündelik olaylar’ olarak belirtilen hava durumundaki değişikliklere ve güneşin günlük ritimlerine nasıl tepki verdiğimizi dikkate almıştır.

Araştırmacılar, çalışmalardaki bu boşluğu kapatmaya yardımcı olmak için 2.500’den fazla katılımcıya hem kentsel hem de doğal ortamların dikkatle kontrol edilmiş görüntülerini, en son teknoloji bilgisayar grafikleri kullanarak göstermişlerdir. Bu sahnelerde öne çıkan unsur olarak gün batımı ve gün doğumu yer aldığında günün herhangi bir zamanında oluşan güneşli duruma nazaran katılımcılar bu görselleri büyük ölçüde daha güzel olarak nitelendirmişlerdir.

Araştırma beklenmedik bir şekilde, gün doğumu ve gün batımının insanlarda huşu duygusunu kayda değer bir şekilde arttırdığını bulmuştur. Genellikle elde etmesi zor olan huşu duygusunun, genel esenliği sağlamlaştırmada değerli faktörlerden olan ruh halini iyileştirmek, olumlu sosyal davranışları geliştirmek ve olumlu duyguları arttırmak gibi potansiyellere sahip olduğu araştırma tarafından belirtilmiştir.

Journal of Environmental Psychology’de yayınlanan bu çalışma, ayrıca gökkuşakları, fırtınalar, yıldızlı ve mehtaplı gökyüzleri gibi nadir görülen olayları da deneyde göz önünde bulundurmuştur. Bu fenomenlerin her biri, güneşli ve mavi gökyüzüne kıyasla insanların farklı manzaralarda güzellik ve huşu yaşama derecesini değiştirmiştir.

Ayrıca her bir sahne, kişilere gerçek dünyada deneyimlemek için ne kadar ödemeye istekli oldukları sorularak değerlendirilmiştir. Önemli bir şekilde, fiyatlandırmalardaki bu değişimler ortamların nasıl değerlendirildiği konusundaki farklılıkların arkasındadır.

Katılımcılar mavi gökyüzüne kıyasla, gün doğumunda doğal bir ortamı ziyaret etmek için neredeyse yüzde onluk bir prim ödemeye hazırdılar. Araştırma ekibi, normalde bu tür bir katma değerin doğal göller veya tarihi binalar gibi daha kalıcı özelliklere atfedildiğini belirtmiştir. İnsanları gün batımını ve gün doğumunu deneyimlemeye teşvik etmenin esenliği arttırmaya yardımcı olabileceğini ve doğanın, zihinsel sağlık tedavisinde iyileştirici bir rolü olan yeşil reçete yazmanın bir parçası olarak kullanılabileceğini öne sürmüşlerdir.

Exeter Üniversitesi’nde doktora öğrencisi ve araştırmanın baş yazarı olan Alex Smalley; “Görkemli gün batımının veya beklenmedik gökkuşağının fotoğrafını çekme dürtüsüne aşinayız. Gün batımı terimi Instagram’da 300 milyondan fazla etikete sahip ve insanlar bize bu fenomenleri deneyimleyebilmek için prim ödemeye razı olacaklarını söylediler fakat, elbette hepimiz bunları ücretsiz deneyimleyebiliriz. Araştırmamız, gün doğumu için biraz erken kalkmanın veya yürüyüş vaktini gün batımını yakalamaya yönelik ayarlamanın çabaya değer olabileceğini gösteriyor. Bu karşılaşmalarla ilişkili ‘vay canına’ faktörü, güzellik ve huşu duygularındaki küçük ama önemli engellerin kilidini kaldırabilir ve bu da zihinsel esenlik için olumlu etkilere sahip olabilir.” demiştir.

Yazarlar ayıca, test ettikleri fenomenlerin oluşumunun insanların nerede yaşadıklarına bağlı olarak nasıl büyük ölçüde değişebileceğini dikkate almışlardır. Doğuya bakan kıyı şeridindeki insanlar gün doğumunu daha kolay görebilirken batıdakiler gün batımını daha sık deneyimleyebilirler. Aynı şekilde, Birleşik Krallık’ta gök gürültülü fırtınalar yaz aylarında daha yaygınken gökkuşakları kışın daha sık görülür. Alex Smalley, söylediklerine ilaveten “Test ettiğimiz fenomenlerin çoğu geçici ve öngörülemez olaylar olabilir ve gördüğümüz etkilerin arkasında kısmen bu yeniliğin olduğunu düşünüyoruz. İnsanların hem doğal hem de kentsel alanlardaki deneyimlerini değiştirme potansiyelleri göz önüne alındığında özellikle kasaba ve şehirlerde bu olayların nasıl ve nerede yaşanabileceğinin vurgulanmasında gerçek bir değer olabilir.” demiştir.

Kaynak: https://www.sciencedaily.com/releases/2023/01/230119112753.htm

New research quantifies the ‘wow’ factor of sunrise and sunset

Ceren Hatipoğlu

[1] Çevirmen Notu: saygı ve hayranlık içeren korkuyla karışık bir duygu