Sevgili Psikopol okurları gözlerinizi kapatın ve bir kumsalda yürüdüğünüzü, rüzgarın ılık ılık size doğru estiğini ve Güneş’in doğuşuna doğru ilerlediğinizi düşünün. Aklınıza gelen görüntü ne kadar net?

Afantazya (aphantasia), dış dünyada görülen görüntüleri zihinde tekrardan canlandıramama durumudur. Afantazya dünya nüfusunun yaklaşık %3’ünü etkileyen bilişsel bir problemdir.

Bazı insanlar zihinlerinde görseller canlandırarak hayal kurma yetisine sahip olmadan yaşarlar. Bu insanlar sevdikleri bir insanın yüzünü hafızalarında canlandıramaz ya da büyüdükleri evi gözlerinin önüne getiremezler. Afantazya ya da zihin gözü körlüğü adı verilen bu durum oldukça ilginç bir nörolojik problemdir.

Biri yeşil diğeri parlak kırmızı renkte iki elma düşünün. Bu cümleyi okuyan insanların (istatistiksel verilere göre) %97’si bu elmaların görüntüsünü zihinlerinde hemen canlandırırlar. Ancak afantazya sorunu yaşayan kişiler ise bu nörolojik süreci başlatamazlar. Çünkü zihinlerinin görme yeteneği yoktur. Bir başka deyişle bu insanların beyin evrenlerinde bu görüntü yer almamaktadır. Yapılan araştırmalara göre bunun nedeni gördüğümüz her şeyde bir modelleme yapma eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Yani gözümüzle gördüğümüz her uyarıcı beynimizde bir etki oluşturur. Gördüğümüz nesneye ait bu iz zihnimizde bir tür model, sonuç ya da bir şekil oluşmasına yol açar. Bu sayede bir şeyi hatırladığımız zaman aynı modeller hemen zihnimizde canlanır ve o şeye ait zihinsel görüntü aklımıza gelir. İşte afantazya problemi bulunan insanlar zihinlerinde bu görsel modelleri oluşturamazlar. Bu yüzden de zihinsel görüntü oluşum süreci başarısızlıkla sonuçlanır. Bu bir tür kısmi körlük gibidir. Bu insanların iç dünyalarına bakan gözler dışarıda olanları kavrayıp zihinde canlandırma yetisinden yoksundur.

Aphantasia ilk kez 1880’de tıpta yer buldu. Francis Galton, 100 kişilik bir gruptaki bazı erkeklerin kahvaltı masasının zihinsel bir görüntüsünü oluşturamadığını bildirdi. Hastalığın adı ise ancak 2015’te konuldu: Yunanca “olmadan” anlamına gelen “a” ve “düşlemek” anlamına gelen “phantasia” sözcüklerinin birleşimi. Ancak o zamandan beri arkasındaki mekanizmalar hiçbir zaman tam olarak açıklanamadı. Zihin körlüğü olan biri bir şey hayal etmeye çalıştığında bunu yapamaz ve karanlık bir boşluk görür. Sinirbilimciler aphantasia’ın karmaşık olduğunu ve insanlar üzerindeki etkisinin değişebileceğini söylüyor. Örneğin yüzleri tanıyamama, görsel anılar oluşturamama veya daha önce görülmeyen yeni bir şeyi hayal edememe gibi farklı belirtileri mevcut.

Yapılan bir araştırmada, çocukluğundan bu yana çevresindekilerden farklı olduğunu bildiğini söyleyen Niel, “Uyuyamadığım zaman üvey babam koyunları saymamı söylerdi ve bunun ne anlama geldiğini açıklardı. Denedim fakat yapamadım. Çitlerden atlayan koyunları göremedim, sayacak hiçbir şey yoktu” diyor.

İngiltere’deki Exeter Üniversitesi’nde nörolog olan Adam Zeman, 2003 yılında değişik bir sorunu olan 65 yaşındaki bir hastayla karşılaştı. Hasta; aile üyelerini, yakın arkadaşlarını veya yeni ziyaret ettiği yerlerin hiçbirini zihninde canlandıramadığını belirtti. Normal şekilde görebiliyordu ama zihninde resimleri oluşturamıyordu.

Zeman ve meslektaşları hastanın zihninin görselleştirme gücünü birkaç farklı yönden test ederek incelemeye başladılar. Örneğin; çimen yeşilinin mi çam ağaçlarının mı daha açık olduğu sorulduğunda, çoğu insan hem çimleri hem çam ağaçlarını hayal ederek karşılaştırdı. Hasta, doğru bir şekilde, çam ağaçlarının çimenden daha koyu olduğunu söyledi; ama karar vermek için görsel imge kullanmadığı konusunda ısrar etti. “Sadece cevabı biliyorum.” diyordu.

Bugüne dek afantazyanın herhangi bir tedavisi bulunabilmiş değildir. Her ne kadar bu sorunla yaşayan insanların gündelik hayatlarında herhangi bir kısıtlama olmasa da, bu kişilerin kendilerini daha farklı hissettiklerini söylemeleri ve bir şeylerin yanlış olduğunun farkında olduklarını ifade etmeleri oldukça ilginç bir durumdur. Öyle ya da böyle hiçbir şey, kişinin hayal kurabilmesi ve zihninde görseller canlandırabilmesi kadar rahatlatıcı olamaz.

Son olarak, sizlerle basit bir test yapmak istiyorum. Gözlerinizi kapatın ve kırmızı bir yıldız hayal edin. Kaç numaralı fotoğraftaki yıldızı kafanızda net olarak canlandırabiliyorsunuz?

İrem Yalçınkaya

Kaynakça:

https://evrimagaci.org/afantazya-afantazi-nedir-zihin-gozu-kor-oldugunda-hayal-gucu-nasil-calisir-9823

https://www.kemalarikan.com/afantazya-zihin-korlugu-nedir.html

https://www.kreatifbiri.com/dusunce-korlugu-nedir-afantazya/

https://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/08/150826_zihin_gozu

https://medyascope.tv/2021/06/12/zihin-gozu-korlugu-nedir-bilim-insanlari-dunya-genelinde-istemli-olarak-zihinsel-goruntuler-uretemeyen-cok-sayida-kisi-var/

https://ungo.com.tr/2021/06/aphantasia-zihin-korlugu-nedir/

https://www.reddit.com/r/Aphantasia/comments/aioyga/simple_aphantasia_test/