Çocuklar yalan söylemeye genellikle okul öncesi dönemde, 2 ve 4 yaşlarının arasında başlar. Bu yanıltma çabaları genellikle ebeveynleri endişelendirir çocuklarının sosyal açıdan sorunlu olacaklarından endişe duyarlar.
Ama gelişimsel bakış açısıyla, küçük çocuklardaki yalan söyleme davranışı, genellikle endişelenilmesi gereken bir durum değildir. Hatta başka insanların da kendilerine özgü inançları ve duyguları olduğu farkındalığını “zihin teorisinin” geliştiğini gösteren ilk belirtilerden biridir. Çocuk “babam dondurma yememe izin verdi” diyorsa bu farkındalığı başkalarının fikrini değiştirmek için kullanabiliyor demektir.
Yalan söylemek sosyal normlarca çok istenen bir şey olmasa da başka insanların ne düşündüğünü ve hissettiğini bilme yetisi önemlidir. Empati, iş birliği ve üzgünken diğer insanları önemsemekle ilgili bir sosyal beceridir.
Yalan söylemek yaşla beraber nasıl değişir?
Küçük çocukların ilk yalanları genellikle efektif olmaktan çok gülünçtür. Ağzında pasta çiğnerken bir yandan da pasta yemediğini iddia eden veya duvara resim çizenin köpeği olduğunu iddia eden bir çocuk düşünün. Küçük çocuklar başkalarını yanıltabileceklerinin farkındadırlar ancak bunu doğru düzgün yapabilecek çok yönlülüğe henüz erişmemişlerdir.
8 yaşından önce çocuklar yalan söylerken genelde kendilerini ele verir. Bir çalışmada 3 ve 7 yaş arası çocuklardan arkalarında duran gizemli oyuncağa (Barney) bakmamaları istendi. Neredeyse hepsi baktı ve hepsi bunun hakkında yalan söyledi.
Ancak grup genelinde çocuklar bu yalanı sürdürmekte zorlandı. Üç ve beş yaş arası çocuklar yalan söylerken mimiklerini korumakta oldukça iyilerdi ama bakmadıklarını söyledikleri oyuncağın ne oluğunu ağızlarından kaçırarak kendilerini yine de ele vermiş oldular. 6 ve 7 yaş arası çocukların başarı durumu karmaydı. Yarısı bilmiyormuş numarası yaptı yarısı yanlışlıkla oyuncağın adını söyledi.
Bu zamanlarda ahlaki gelişim de devreye girer. Daha büyük çocuklar yalan söyledikleri için kendilerini kötü hissederken Küçük çocuklar kişisel kazanımlar elde etmek için yalan söylemeye daha meyillidir.
Büyük çocuklar, farklı çeşit yalanların ayrımını da yapabilirler. Daha zararlı yalanlardansa beyaz yalanların daha kabul görebilir olduğunu düşünebilirler.
Ergen ve çocukların yalan söyleme sıklığıyla ilgili olan çalışmalar nadirken, ergenlerin kendi özel hayatları olarak gördükleri şeyler hakkında yalan söyleme olasılıkları daha yüksektir.????
Bir çalışmanın bulgularına göre, Birleşik Devletlerdeki gençlerin %82’si ebeveynlerine geçen yıl para, alkol, uyuşturucu, arkadaşlar, flörtler, partiler ve seks ile ilgili yalan söylediklerini bildirdi. Yalan söyleme olasılıklarının en yüksek olduğu konu arkadaşlar (%67) ve alkol/uyuşturucu kullanımı (%65) olarak bulundu. Şaşırtıcı olarak seks ise yalan söyleme olasılıklarının (%32) en düşük olduğu konuydu.
Ana kahramanın ebeveynlerine yalan söylediği senaryolar okurken gençler yalan söylemenin, eğer birinin kişisel sırrını saklayarak ona yardım ediliyorsa kabul edilebilir olduğunu ama birine zarar verebilecekse kabul edilemez olduğunu düşünme eğiliminindelerdir.
Yalan söylemek endişelenmek için bir neden midir?
Yaygın olarak düşünülenin aksine çocuklar arasındaki yalan söyleme davranışı nadiren bir endişe nedenidir. Birçok yetişkinin de zaman zaman iyi veya kötü niyetlerle yalan söylediğini hatırlamakta fayda var. Tahminler farklılık gösterse de bir çalışmaya göre, Birleşik Devletler ’de yaşayan yetişkinlerin yaklaşık olarak %40’ı son 24 saat içerisinde yalan söylediğini belirtti.
Bazı durumlarda kronik yalan söyleme davranışı eğer başka uygunsuz davranışlarla birlikte ortaya çıkıyorsa bir endişe nedeni olabilir. Örneğin, yalan yoluyla hilekârlık da sıkça mevcuttur.
Davranış bozukluğu teşhisi konmuş gençler agresyon ve başkasının malına zarar verme karmaşalara neden olurlar. Ama teşhis konulabilmesi için yalan söyleme davranışı yanında otorite figürlerine karşı gelme, düzenli olarak şiddet eğilimli davranışlar gösterme ve davranışlarının sorumluluğunu üstlenmeme gibi diğer bir takım belirtiler de mevcut olmalıdır.
Ebeveynlerin endişelenmesinin bir diğer nedeni de yalanın utanç veya korku nedenli diğer sağlık sorunlarını maskeleyebilmesidir. Örneğin şiddetli anksiyete geçiren bir çocuk veya yetişkin, onları korkutan durumlardan kaçınmak için düzenli olarak yalan söyleyebilir (örneğin, okul, partiler, mikroplar).
Ayrıyeten psikolojik rahatsızlıkların damgalanmasından da kaçınmak için yalan söyleyebilirler. Bu durumlarda doktorunuza psikoloğunuza veya psikiyatra danışmak bu yala söyleme davranışının bir akıl sağlığı belirtisi olup olmadığını netleştirmeye yardımcı olacaktır.
Ebeveynler ve öğretmenler fark yaratır
Gelişimsel olarak yalan söylemek normalken, ebeveynler ve öğretmenler çocukları doğru söylemeye üç şekilde teşvik edebilir.
İlk olarak, ağır ve abartılı cezalardan kaçının. Bir çalışmada, ağır bir şekilde cezalandırılan (bir sopayla vurma, tokatlama ve çimdirme gibi) çocukların daha hafif cezalandırılan (mola cezası ve azarlama gibi) çocuklara kıyasla daha efektif bir şekilde yalan söyleyebildikleri ortaya kondu.
Kurallara uymaya büyük önem veren ailelerden gelen çocuklar da daha sık yalan söylediğini belirtti.
İkinci yöntem ise, çocuğunuzla duygusal ve ahlaki senaryoları tartışın. Bu “duygusal koçluk” çocukların yalanın ne kadar zararlı olabileceğini, başkalarını nasıl etkileyebileceğini ve yalan söyledikten sonra çocukların kendilerini de kötü hissedebileceğini anlamalarına yardımcı olur. Böylelikle çocuklar doğruyu söylemekten git gide daha fazla gurur duyacaktır, ebeveynler de doğruyu söylemenin bu pozitif yönlerini vurgulayabilir.
Üçüncü olarak, yalanın gerçekten yalan olduğundan emin olun. Çok küçük çocuklar bazen gerçek hayatla hayal gücünü harmanlamaya eğilimliyken, daha büyük çocuklar ve yetişkinler birbirleriyle konuşmalarını farklı şekillerde hatırlayabilirler. Eğer bir çocuk fiziksel veya cinsel suiistimal bildiriyorsa, bu ithamlar her zaman mutlaka araştırılmalıdır. Kasıtlı bir aldatma girişimi olup olmadığını saptayarak öğretmenler ve ebeveynler bu durumda ne yapılacağını belirleyebilir.
Çocuklarda yalan söyleme gelişimsel olarak normal
Yalan söyleme gelişimsel olarak normal ve bilişsel aktivitelerin gelişmekte olduğunun önemli bir göstergesi.
Eğer yalan söyleme davranışı düzenliyse ve çocuğun gündelik yaşamını sıkıntıya sokuyorsa bir zihinsel sağlık uzmanına veya doktora danışmakta fayda vardır.
Ancak diğer durumlarda, yalan söylemenin çocuğun sosyal hayatı idare etmeyi öğrenmesinin bir yolu olduğunu unutmamakta fayda var.
Asya Tunç
Kaynak: https://www.all-about-psychology.com/why-do-kids-lie-and-is-it-normal.html