Kısaca Hikayesi
İki psikolog, Brickman ve Campbell, 1971’de ilk defa bu kavramdan “Hedonic Relativism and Planning the Good Society” adlı makalelerinden bahsettiler. 1970’lerde bu kavram hedonik adaptasyon diye biliniyordu. 20 yıl sonra Michael Eysenck hedonik adaptasyonu daha modern ve anlaşılabilir olan bir çark ile karşılaştırdı. Böylece hedonik çark kavramı doğdu.
Mutluluk Ayar Noktası
Araştırmalara göre, mutluluğumuzun çoğunda durumumuzun bir payı yok. Her insanın genetik yatkınlığı tarafından belirlenen bir mutluluk ayar noktası var. Bu ayar noktası mutluluğumuzun yaklaşık %50’sinden sorumludur.
Hedonik çark teorisi insanlara ne olursa olsun, mutluluk seviyelerinin nihayetinde ayar noktalarına döneceğini belirtir. Örnek vermek gerekirse: diyelim ki evlendiniz, yeni bir eve taşındınız, terfi aldınız, işinizi kaybettiniz, kaza geçirdiniz vs., zamanla mutluluk ayar noktanıza geri döneceksiniz.
Eğer bir insan göreceli olarak kısa bir sürede çok fazla olumlu olaylar yaşarsa, genel mutluluğunun artık yükseldiğini düşünebilir. Ancak araştırmalara göre durum böyle değildir.
Araştırma
Brickman ve Campbell’in orijinal araştırmasıyla (1971); hedonik çark hakkında dikkate değer bir araştırma iki grup insanı çalıştı: İlk grup piyango kazanan insanlardan oluşmaktaydı, diğer grup ise kaza sonucu felç kalan kazazedelerden oluşuyordu.
Araştırma şunu gösterdi ki, uzun vadede iki grup da birbirinden daha mutlu değildi. Tabii ki piyango kazananlar ve felç kalan kazazedeler başta yaşadıkları duruma göre mutluluk veya üzüntü duydular.
Etkiler uzun sürmedi, iki gruptaki insanlar kısa sürede eski mutluluk seviyelerine geri döndüler. Orijinal hedonik çark teorisine göre, Brickman ve Campbell, insanların iyi ve kötü olaylara hemen tepki verdiklerini ama kısa bir sürede nötr hallerine geri döndüklerini ileri sürdü.
Ne var ki, eğer Brickman ve Campbell tarafından atılan teori doğruysa, mutluluğu arttırmak için yapılan herhangi bir çaba beyhudedir. İyi haber şu ki, Ed Diener tarafından yürütülen başka bir çalışma bizlere hedonik çarkı daha iyi anlama olanağı sundu.
Yeni araştırma tarafından desteklenen 5 önemli nokta şunlardır:
1-Ayar noktası Nötr Değildir
Diener, Lucas ve Scollon (2006) tarafından yapılan çalışmalar şunu buldu ki insanlar alışıp eski hallerine dönseler bile, geriye dönülen nötrden ziyade daha pozitiftir.
2- Ayar Noktası Bireyseldir
Yeni araştırmalar şunu gösterdi: Herkes bir ayar noktasına sahip olsa bile, bu ayar noktası kişiden kişiye ciddi anlamda değişiyor. Kişilik özellikleri insanların mutluluk ayar noktalarında rol oynuyor, ve iyi oluş orta dereceye kadar kalıtsaldır. Yani, farklı kişilik özellikleri insanların iyi oluş hallerinin eğilimini etkileyebilir.
3- Ayar Noktalarımız Birden Fazla
Ayar noktası görüşü her insanın tek, statik taban çizgisine sahip olduğunu savunur. Ancak Diener, Suh, Lucas ve Smith (1999) tarafından yapılan daha yeni çalışmalar mutluluğun farklı faktörlerden kaynaklandığını ve bu faktörlerin bazen farklı yönlere hareket ettiğini savundu. Örneğin, birisi hem pozitif hem negatif duygular açısından bir düşüşte olabilir ama hayat tatmini yükseliştedir. Sonuç olarak, farklı iyilik hali formları aynı zamanda farklı yönlere hareket edebilir.
4-Mutluluk Değişebilir
İlk araştırmadan çıkan sonuçlardan biri şuydu ki, ne yaparsak yapalım iyilik halimizde ve hayat tatminimizde kalıcı değişimlere sahip olamayız.
Eğer milletler arasında iyilik hali açısından belirgin farklılıklar varsa ve bu farklılıklar milletlerin objektif özellikleri ile tahmin edilebilirse, bu demek oluyor ki koşullar, iyilik hali üzerinde uzun vadeli etkilere sahip olabilir.
Fujita ve Diener, Almanların iyilik hallerinin taban sınırını inceleyen 17 senelik bir uzun periyodik çalışma yaptılar. Araştırmacılar, mutluluk değerlendirmelerinde dikkate değer bir istikrar bulsalar da, katılımcıların %24’ünün mutluluk seviyelerinde kayda değer değişim buldular ve katılımcıların %9’unun mutluluk seviyesi iki veya daha fazla standart sapma değişti. Görünüşe göre kalıcı bir değişim mümkün.
5- Adaptasyonda Kişisel Farklılıklar
Orijinal hedonik çark teorisinden gelen varsayımlardan biri de, adaptasyon herkes için aynı şekilde gerçekleşiyor. Ancak araştırmalar gösteriyor ki kişisel farklılıklar var.
Örneğin, evliliğe adaptasyon hakkında yapılan araştırmalar en mutlu insanların pozitif olaylara daha güçlü bir tepki vereceklerini tahmin etti. Ancak, araştırmalar tam tersini gösterdi: daha az tatmin olmuş insanlar uzun vade de evlilikten daha çok yararlanma eğilimindeler.
Bunun için yapılan açıklamalardan biri şu: Tipik olmayan olaylar veya hayatımızdaki büyük değişiklikler, mutluluğumuz için en büyük değişimleri sağlayabilir.
Çeviren: Mikail Yayan
Kaynak: Positivepsychology.com