Yoğun bir iş günü evden çıkıyorsunuz ve ardından kapıyı kilitleyip kilitlemediğiniz hakkında tedirginliğe kapılıyorsunuz. Ya da kitapta bir bölüm okuyorsunuz fakat tekrar tekrar okuduğunuz o bölümü yeterince özümsüyor musunuz?  Yorgun olduğumuzda, çok çalıştığımızda veya stresli olduğumuzda zihnimiz biraz bulanıklaşır. Bu durum zihinsel yorgunluk olarak da adlandırılan beyin sisidir.

Beyin sisi, tıbbi bir terim olmamasına rağmen bilişsel süreçleri etkileyen bir dizi semptomu tanımlamak için yaygın olarak kullanılan bir terimdir. Yeni becerileri öğrenmemizi, bilgileri hatırlamamızı, çoklu görevlerle başa çıkmamızı, hızlıca düşünmemizi ve yanıtlamamızı, odaklanmamızı ve konuşmaları sürdürmemizi zorlaştırabilir. Uykusuzluk, belirli ilaçlar kullanmak ve hamilelik gibi bazı dönemlerde zihinsel bulanıklık yaşansa bile bu durum uzun süre devam ettiğinde bazı nöropsikiyatrik semptomlar gibi sorunlara yol açabilir. Mevcut FDA onaylı ilaçlar olmamakla beraber bazı antidepresanlar, psikoterapi ve evde uygulanan yöntemlerle semptomlar azaltılabilir. Beyin sisini nasıl azaltabileceğimize bakmadan önce zihinsel yorgunluğun birkaç yaygın nedenini gözden geçirebiliriz.

Multipl Skleroz (MS) hastalığı merkezi sinir sistemini etkiler ve nöronların, vücudun geri kalanıyla iletişimde olmasına müdahale edebilir. MS hastalığına sahip kişilerin yaklaşık %50’si hafıza, dikkat, planlama ve dil ile ilgili sorunlar yaşarlar.

Kronik Yorgunluk Sendromu karmaşıktır ve en az altı ay boyunca dinlenmeyle düzelmeyen aşırı yorgunluk ile karakterizedir ve bu sendroma sahip kişiler kafası karışmış, unutkan hissedebilirler.

Lupus ise vücudun bağışıklık sisteminin, organlara ve dokulara saldırmasına neden olan bir hastalıktır. Lupus hastalığına sahip kişilerin yaklaşık %50’si hafıza, kafa karışıklığı ve odaklanmada güçlük çekmektedirler.

Depresyon, anksiyete ve uzun süreli stres beyin sisine sebep olabilir. Depresyon yaşayanlar sorunları düşünmede ve bir şeyleri hatırlamakta güçlük çekebilirler. Kronik stres altında vücudumuz, sinir sistemimizi tetikte tutan hormonlarla sistemi doldurur. Bu durum beynimizi ve diğer organlarımızı olumsuz anlamda etkiler. Ayrıca sürekli savaş ya da kaç modunda olduğumuzda  herhangi bir şey hakkında net düşünmekte zorlanırız. Bunun sebebi, beynin mantıksal ve rasyonel düşünmekten sorumlu olan prefrontal korteksinin daha içgüdüsel olarak yönlendirilen bölümlerin devralmasına izin vererek kenara çekilmesidir.

Covid- 19 virüsünden iyileşenlerin çoğu ilk kez enfekte olduktan aylar sonra yeni veya kalıcı semptomlar yaşadıklarını bildirdi. Araştırmalara göre Covid-19 virüsünden kurtulan bazı kişilerin hafızada, görsel arama yöntemlerinde ve bilişsel akıl yürütmede bazı sorunlar yaşadığı belirtilmektedir. Covid-19’ un beyinde hasara sebep olabilmesinden dolayı,  klinisyenler bunun nöronlar arasındaki iletişimi etkilediğine inanıyor. En ciddi vakalarda araştırmacılar, uzun süreli covidde bilişsel performansın 7 puanlık bir IQ düşüşüne eşdeğer olduğunu iddia ediyor.

Mevcut tedaviler kronik beyin sisinin semptomlarını iyileştirmez fakat bilişsel becerileri geliştirmeyi ve semptomları yönetmeyi kolaylaştırabilir. Beyin sisini azaltmak için en yaygın farmakolojik yöntemlerden biri olan serotonin-norepinefrin geri alım inhibitörleri (SNRI) genellikle seçici serotonin geri alım inhibitörlerinden (SSRI) daha etkili görünmektedir. Ek olarak narkolepsi tedavisinde kullanılan modafinil etkin maddeli ilaçlar, bilişsel semptomları tedavi etmede etkilidir. Uyanıklığı teşvik eden bu ilaçlar vücuttaki noradrenalin ve dopamine etki eder.

Psikoterapi yaklaşımlarından biri olan bilişsel davranışçı terapi (BDT) ise kronik beyin sisi semptomlarını azaltmaya yardımcı olabilir. Bu terapiler, semptomlarla baş etme ve sağlıklı bir bakış açısı kazanmada etkili olabilir. Ayrıca, bilişsel iyileştirme ve nörorehabilitasyon programları da bilişsel işleyişi güçlendirmeye odaklanan terapilerde yardımcı olabilir.

Ayrıca bazı yaşam tarzı değişiklikleriyle beyin sisi semptomlarında iyileşmeler bulunmuştur. Örneğin; okumak, yaygın dikkat dağıtıcılardan kaçınmak, meditasyon  ve yoga gibi stres azaltıcı pratikler yapmak, tükenmişlik duygularından kaçınmak, günlük tutmak, cep telefonu hatırlatıcıları ve listeler de dahil olmak üzere hatırlatıcılar kullanmak, bilişsel becerilerin en keskin olduğu zamanlarda öğrenmek ve bu zamanlarda önemli görevleri tamamlamak, kelime bulma veya eşleştirme oyunları oynamak ve bulmaca çözmek beyin sisi semptomlarını iyileştirmede etkili görünmektedir.

ÇİĞDEM YAREN DÜZGÜN

Kaynak:

Psychology Today