Merhaba sevgili okurlar. Bu yazımda “Anormal Psikolojide Vaka Çalışmaları” adlı kitaptan majör depresif bozukluk hakkında bir vaka örneğini sizlere sunacağım.
Vakada ele alınan kişinin ismi Janet. Janet 30 yaşındadır. Psikolojik destek almak için başvurmasının sebebi aslında kendisi değil oğlu Adam’dır. Adam 5 yaşındadır. Adam birkaç haftadır uyumakta zorluk yaşıyordu. Adam her zamanki saatinde uyumayı reddediyor ve gece boyunca da belirsiz aralıklarla uyanıyordu. Ne zaman uyansa Janet ile olabilmek için aşağı kata geliyordu. Janet ilk zamanlarda bu durumu hoş karşılasa da, bu durum tekrarlandıkça artık bu duruma karşı toleransı düştü ve daha eleştirel yaklaşmaya başladı. Aile doktoru Adam’ın problemi için fiziksel bir neden belirleyememişti ve Janet’e bir psikolog ile iletişime geçmesini tavsiye etmişti.
Terapist seansa bazı sorular sorarak başlamıştı. Janet, kocası David’den bir yıldan fazla bir zaman önce boşanmıştı. Janet’ın üç tane çocuğu vardı ve Adam bunların en küçüğüydü. Janet üniversite eğitimini yarı zamanlı olarak kaldığı yerden devam ettirmeye başlamıştı. Gelecek dönemin sonunda lisans derecesini bitirmeyi ve sonbahar dönemindeyse hukuk fakültesine girmeyi umut ediyordu. Ne yazık ki Janet, ruh sağlığı merkezindeki randevusundan 1 ay kadar önce derslerini bırakmıştı. Şimdi planları belirsizdi.
Terapist gerekli bilgileri topladıktan sonra Janet’ten Adam’ın uyku problemlerini tanımlamasını istedi. Bu konuşma, tipik bir gecede yaşanan olaylar döngüsünü açığa çıkardı. David’in arada bir olan ziyaretlerine tepkisi konuşulurken Janet’in gözleri dolmuştu ve ses tonu normalden farklıydı. Terapist bu sebeple Adam’ın problemlerini daha derin analiz etmeyi ertelemeyi ve Janet’ın durumunu daha geniş bir açıdan konuşmaya zaman ayırmayı teklif etti.
Kocası boşanmayı teklif ettiğinden beri Janet’in duygudurumu depresifti. Üzgün, cesareti kırılmış ve yalnız hissediyordu. Janet’in kafası David’den boşanması konusu ile oldukça meşguldü ve her gün, onları ayrılığa götüren olaylar üzerine düşünmeye saatler harcıyordu. Bu endişeler odaklanma becerisini ciddi bir biçimde etkiliyor ve üniversiteyi bırakması ile doğrudan ilişkili görünüyordu. David’e ve onun eşine karşı büyük ölçüde içerlemiş olsa da, Janet boşanma için kendisini suçluyordu. Okula dönüşünün zaten problemli olan bir ilişkiye ekstra bir gerilim kattığına inanıyor ve bencilce davranıp davranmadığını sorguluyordu. Terapist, Janet’in evliliğine dair muhakemesinin sıklıkla belirsiz ve mantıksız göründüğünü dikkate almıştı.
Terapist ile Janet, Janet’in tüm sorunları üzerinde konuşmuş ve Adam’ın uyku sorununun problemin sadece küçük bir parçası olduğu konusunda anlaşmışlardı. Janet’in depresyonu açık bir şekilde, hayatının birçok alanına ciddi etkileri olan boşanma ile tetiklenmişti. Artan maddi zorlukla su götürmez bir şekilde bu resmin bir parçasıydı fakat kişiler arası ilişkiler sorunun çok daha önemli bir parçasıydı. Terapist, Janet’ın duygudurumunda sürdürülebilir bir gelişmeyi Janet’ın yeni ilişkiler kurmaktaki ve kendi rollerini genişletmekteki başarısının belirleyeceğine inanmıştı. Son olarak da Janet’ın annelik rolünü daha başarılı bir şekilde yerine getirmesine imkan sağlayacak ebeveynlik becerilerini öğrenmesi gerekecekti.
Terapist ilk olarak Janet’den keyif aldığı tüm aktivitelerden bir liste oluşturmasını istemişti. Janet’ın dikkatini, zihnini meşgul eden tatsız faktörlerden başka yöne çekmeyi amaçlamıştı. Janet’ın bahsettiği aktivitelerin birçoğu birkaç aydır ya da birkaç yıldır yapmadığı şeylerdi. Örneğin okula dönüşünün öncesinde en büyük eğlencesi ata binmekti. Terapistin hatrı sayılır teşvikleriyle, Janet başka birkaç aktivite daha listelemişti. Bunların içinde kahve içerken bir arkadaşla sohbet etmek, gece çocuklar uyuduktan sonra müzik dinlemek ve evin arkasındaki ormanlık alanda yürüyüşe çıkmak vardı. Terapist, Janet’ı aktivite düzeyinin artması konusunda desteklerken, aynı zamanda diğer insanlarla iletişiminin bir değerlendirmesini yapmaya da odaklanmıştı. Birkaç seans boyunca, Janet’ın
Birkaç seans boyunca, Janet’ın arkadaşlık geliştirebileceği insanlarla tanışmasının mümkün olduğu durumların seçilmesi, bir konuşma başlatılması, karşıdaki kişiye bir dizi soru sorularak konuşmanın sürdürülmesi ve diğer temel konuları ele almışlardı. Janet için sorunlu alanları belirledikten sonra, çözümleri tartışmış ya fiilen ya da rol yapma yoluyla çeşitli etkileşimlerle ilgili pratik yapmışlardı.
Tedavinin ilk birkaç haftası boyunca, Janet’ın duygudurumu düzeliyor gibi görünüyordu. Kuşkusuz en önemlisi, Janet’ın yerel bir binicilik ekibinde yarı zamanlı bir iş bulmaktaki şansıydı. Kampüsün binicilik klübü hakkında bilgi almak için aradığında bir iş olanağının olduğunu öğrenmişti. Ekip, her sabah atları besleyecek ve egzersizlerini yaptıracak birini arıyordu. Maaşlar düşüktü fakat para ödemeden her gün istediği kadar atlara binme izni vardı. Dahası program kızlar okuldan dönmeden önce tüm işlerini bitirmesine imkan sağlıyordu. Janet evdeyken hala depresif hissediyordu fakat ata binmeyi seviyor ve sabah işe gideceğini bilmesi de işini kolaylaştırıyordu.
Janet duygudurumunun düzelmeye başlamasından kısa bir süre sonra bir dizi talihsiz olay yaşadı. Hele ki bir kere Janet arabasına gaz almaya gittiği sırada akaryakıt istasyonundaki bir tamirci, egzoz susturucusundan ses geldiğinden ve kırılmış olabildiğinden bahsetmişti. Tehlikeli egzoz dumanı sebebiyle bunu hemen tamir ettirmesi gerektiğini de söylemişti. Tamirci sözlerinde “bu kendinizi öldürmek için iyi bir yol” cümlesini kullanmıştı. Janet’ın kafasında bu yorumdan önce intihar düşüncesi yoktu fakat sonrasında bu düşünceyi kafasından atamadığını farketmişti.
Bunun üzerine Terapist, ona antidepresan bir ilaç olan fluoksetin (Prozac) yazan bir psikiyatristle görüşme ayarladı. Ayrıca klinikteki randevularının sıklığını da haftada üçe çıkarmak konusunda anlaştılar. Bu değişiklikler temel olarak intihar fikirlerinin başlangıcı ile ortaya atılmıştı. İlaçları almaya başlamasından üç hafta sonra, duygudurumu canlanmış görünüyordu. İntihar düşünceleri kaybolmuş, daha konuşkan olmaya başlamıştı ve normal aktivitelerinin çoğunu sürdürebilir hale gelmişti.
Janet’ın duygudurumu düzeldikten sonra, Adam’ın uyku problemine odaklanıldı. Terapist, Janet’a Adam’ın manipülatif davranışlarına karşı sıkı limitler koymaya ihtiyaç olduğunu açıkladı. Janet’ın Adam’ın isteklerine yaklaşımındaki tutarsızlığının ve Adam’ın yatma zamanı boyunca elde ettiği ilginin Adam’ın uygunsuz davranışı için aralıklı pekiştirmeye yol açtığı düşünülebilirdi. Janet ve terapist, Adam’ın uyanıp aşağı kata geldiği zamanlarda Janet’ın takip edeceği basit tepkiler dizisi üzerine çalışmışlardı. Janet ona bir içecek önerecek ve odasına geri götürecek, yatağına yatırıp kısa süre içinde odadan çıkacaktı. Prosedürün uygulanmasından on gün sonra, Adam hiç sekteye uğramadan gece boyunca uyumaya başlamıştı. Bu hızlı başarı, Janet2ın duygudurum üzerindeki kontrol hissini de geliştirmişti.
Janet’ın bireysel terapi seansları ilk randevusundan 9 ay sonra bitirildi. Seanslar biterken, okula geri dönmeyi planlıyor, binicilik ekibinde yarı zamanlı çalışmayı sürdürüyordu ve iş yerinde tanıştığı bir adamla çıkmaya başlamıştı. Çocukları tamamen sağlıklıydı ve evini idare etmeyi becerebiliyordu. Antidepresan ilaçları almaya devam ediyordu.
Yazan: Mikail Yayan